ՀԱՐՑ - Շաբաթվա գլխավոր հարցը՝ ինչու՞ չի բացվում ռուս-վրացական Վերին Լարս սահմանակետը: Թվում է, թե ամենաբարձր մակարդակով բանակցություններ տեղի ունեցան, որից հետո այն պետք է բացվեր, բայց մինչեւ այժմ չի բացվում: Հայաստանում արդեն խոսում են մեր նկատմամբ ռուսական վերաբերմունքի, ռուսական քաղաքականության փոփոխության մասին: Ձեր գնահատականը:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Բանակցություններն այդ հարցում շարունակվում են: Ես համոզված եմ, որ ինչ-որ դրական տեղաշարժ կլինի: Իհարկե, ցանկալի կլիներ, որ ընդհանրապես նման դեպք տեղի չունենար: Իրոք, բավական ծանր իրավիճակ է. այնտեղ բազմաթիվ մեքենաներ են կուտակված եւ չեն կարողանում անցնել, եւ դա իսկապես արդեն ազդում է Հայաստանի վրա:

Այս հարցով բանակցություններ են գնում ամենաբարձր մակարդակով: Կարծում եմ, որ պայմանավորվածություն կա, որպեսզի գոնե այդ կուտակվածը բաց թողնեն, եւ այնտեղ այդ լարվածությունը թուլանա, մեքենաները հասնեն իրենց նպատակակետերին եւ դրանից հետո արդեն, քանի որ բոլորը գիտեն, որ սահմանի հետ խնդիրներ կան, նոր կուտակումներ չլինեն ու փորձել արդեն հարցին մշտական լուծում տալ:

Այս հարցը չի կարող երկար տեւել: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ որեւէ մեկը օգուտ չունի, բոլորը տուժում են. եւ Ռուսաստանը, եւ Վրաստանը, եւ Հայաստանը եւ նաեւ որոշ չափով Ադրբեջանը: Այնպես որ, այստեղ օգուտ չկա, միայն կա վնաս, եւ դա բոլորը լավ գիտակցում են, բայց մտել են մի պրոցեսի մեջ, որն արդեն նաեւ քաղաքական նրբություններ ունի: Բայց ես համոզված եմ, հենց ելնելով այն փաստից, որ սա որեւէ մեկին պետք չէ, այս հարցն իսկապես ստանալու է իր վերջնական լուծումը:

Այստեղ միանգամից եզրակացությունների հանգելը ճիշտ չէ: Նախ, արձանագրենք, որ մեր անկախության այս նորագույն պատմության ընթացքում առաջին նման դեպքն է, որ Ռուսաստանը՝ մեր ռազմավարական գործընկերը, մի քայլ է անում մի այլ երկրի նկատմամբ, որը բացասական հետեւանքներ է ունենում Հայաստանի համար՝ իր գործընկերոջ համար: Եւ սա իսկապես առաջինն է ու միանգամից սրանից հանգել եզրակացությունների, թե Ռուսաստանն իր վերաբերմունքն է փոխել, ես կարծում եմ, որ մենք սխալ արած կլինենք:

ՀԱՐՑ - Այսինքն, խուճապն անտեղին է, այստեղ Ռուսաստանը խնդիր չունի պատժելու Հայաստանին կամ Վրաստանին:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Իհարկե, սա Հայաստանի նկատմամբ կիրառվող միջոց չէ, սա Վրաստանի նկատմամբ է: Չմոռանանք, որ այդ տարածաշրջանում վերջերս շատ լուրջ իրադարձություններ տեղի ունեցան: Կան Բեսլանի դեպքերը, եւ իսկապես տեռորիզմն այդ սահմանին շատ մոտ է, եւ Ռուսաստանը որոշ քայլեր է անում այդ բոլորը կանխելու համար:

Կան նաեւ այլ խնդիրներ Ռուսաստանի եւ Վրաստանի միջեւ: Միգուցե, այս բոլորը միտված է այդ խնդիրների լուծմանը: Բայց որ սա միտված չէ Հայաստանի նկատմամբ, դա միանշանակ է: Եվ, իսկապես, առաջին նման դեպքից նման եզրակացությունների հանգելը մեր կողմից իսկապես ճիշտ չի լինի: Իհարկե, մեր մամուլն ազատ է, պետք է այդ բոլորի մասին գրեն, վերլուծություններ լինեն, քննադատություններ լինեն: Բայց ես կափսոսայի, եթե մեր հանրային կարծիքի մոտ ինչ-որ կտրուկ փոփոխություններ լինեին, որովհետեւ սա առաջին նման դեպքն է: Այդ բոլորից պետք է դասեր քաղենք եւ կարողանանք ճիշտ եզրակացություններ անել ճիշտ հարցերի նկատմամբ: Դրանցից մեկն այն է, որ մենք պետք է լավ գիտակցենք, որ ինչքան էլ մենք Ռուսաստանի հետ, կամ ցանկացած այլ երկրի հետ ռազմավարական գործընկերություն, ընդհանուր շահեր ունենանք, տվյալ երկրի ազգային շահերը միշտ առաջնային են: Այսինքն, մենք պատրաստ պետք է լինենք դրան եւ երբեք չմտածենք, որ Ռուսաստանը կարող է իր ազգային շահերին դեմ գնա եւ չանի քայլեր, որը կարող է իր ռազմավարական գործընկերոջը վնաս բերի: Եվ սա ոչ թե միայն մեր նորագույն պատմության օրինակ է, սա մեր, առհասարակ, դարասկզբի, դրանից առաջ, մեր ամբողջ պատմության օրինակն է, որի ընթացքում տարբեր երկրների հետ մեր ներգրավվածության արդյունքում մենք տեսել ենք իսկապես, որ տվյալ երկրի ազգային շահերը միշտ առաջնային են, եւ այդ երկիրը, ինչքանով էլ որ մոտ լինի մեզ հետ, ինչքան էլ որ ռազմավարական լինի մեր համագործակցությունը, կարող է գնալ քայլերի իր ազգային շահերը պաշտպանելու համար, որը վնասում է Հայաստանի շահերին: Եվ սա այդ դեպքերից մեկն է: Եվ մենք էլ, կարծում եմ, առանց խորը զգացական ինչ-որ բաների մեջ ընկնելու, պետք է կարողանանք դրանից ճիշտ եզրակացություն անել:

ՀԱՐՑ - Բայց մենք տուժում ենք դրանից:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Այո, տուժում ենք, բայց հույս ունենանք, որ սա երկարատեւ չի լինելու: Դրա համար էլ պետք է բանակցությունները շարունակել, մի կողմից կտրուկ եզրակացությունների չհանգել, մյուս կողմից էլ մենք կարողանանք ավելի իրապաշտորեն նայել մեր բարեկամների՝ Ռուսաստանի հետ մեր հարաբերություններին, եւ մենք մեր խոցելիությունները լավ գիտակցենք ու իմանանք, որ նման բաներ եղել են, եւ ապագայում նույնպես կարող են լինել:

Ես այս բոլորից մի այլ եզրակացության կուզենայի հանգել՝ այս տարածաշրջանում մեր շահերը, մեր ինֆրաստրուկտուրաներն այնքան են իրար հետ կապված՝ եւ Կովկասի երեք հանրապետությունների, եւ մեր հարեւան երկրների, որ, իսկապես, սա ամբողջական համակարգ է դարձել՝ համակարգ բառի իսկական իմաստով. որ մի երկրում եթե մի բան է լինում, իր հետեւանքներն է ունենում նաեւ այլ երկրների վրա՝ եւ ճանապարհների, եւ նավթամուղերի, եւ բազմաթիվ այլ խնդիրների առումով: Եվ այստեղ բոլորը պետք է լավ գիտակցեն այդ հանգամանքը, եւ ղեկավարներն առավել պատասխանատու զգան իրենց գործունեության մեջ: Այստեղ գալիս է նաեւ երկրի նախագահների փորձի խնդիրը: Ես կարծում եմ, որ եթե կա այդ փորձը, այդ ղեկավարները, մենք՝ նույնպես, պետք է կարողանանք մեր խնդիրներն այլ երկրների հետ փորձել այնպես լուծել, որ չգնանք հակասության, այլ կարողանանք ներգրավվածության ճանապարհով խնդիրները լուծել, որպեսզի մեծ ալիքներ չառաջացնենք մեր տարածաշրջանում:

Հույս ունեմ, որ այս իրավիճակից մենք կկարողանանք՝ եւ Վրաստանը, եւ Ադրբեջանը, եւ Հայաստանը, եւ Ռուսաստանը, եւ մեր մյուս հարեւանները ճիշտ դասեր քաղել, որ կարողանանք մեր խնդիրները լուծել ներգրավվածության ճանապարհով, ոչ թե հակամարտության, որովհետեւ ցանկացած իրադարձություն ցանկացած կետում անպայման իր բացասական հետեւանքներն է ունենալու մյուս երկրների վրա: Այստեղ, կարծում եմ, ընդհանուր պատասխանատվության հարց կա, եւ դա որոշ չափով նաեւ կախված է ղեկավարների փորձից ու պատրաստակամությունից՝ կարողանալ խնդիրները լուծել համագործակցության միջոցով, ոչ թե հակադրության:

ՀԱՐՑ - Վերջին իրադարձություններին հասարակության արձագանքը հետեւյալն էր, արդեն գնահատականներ են հնչում, թե հայ-ռուսական հարաբերությունները, մեր միջպետական հարաբերությունները ոչ թե հորիզոնական են, այլ ուղղահայաց, այսինքն՝ ոչ թե գործընկեր պետություններ, այլ կրտսեր գործընկերոջ պես են վերաբերում մեզ: Ինչպիսի՞ն է ձեր գնահատականը հայ-ռուսական հարաբերությունների վերաբերյալ եւ առաջիկայում ինչպե՞ս են դրանք զարգանալու:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Կարծում եմ, դրան արդեն պատասխանել եմ: Դրանք ուղղահայաց կլինեին, եթե Ռուսաստանն ինչ-որ բան փորձեր պարտադրել Հայաստանին: Բայց այսօր այդպիսի խնդիր չկա, մեր հարաբերությունները հորիզոնական են, բխում են մեր երկկողմ շահերից եւ ընդհանուր շահերից: Այսօր խնդիրն այն է, որ Ռուսաստանը կարող է ակնկալի եւ համարի, որ իր ազգային շահերից բխում է նման քայլի գնալ, թեեւ, չգիտեմ, այստեղ կարելի է վիճել՝ արդարացված է, արդարացված չէ: Եվ այդ ազգային շահերը գերակշիռ դասելով՝ նա գնացել է նման քայլի, առանց նկատի ունենալու, որ այդ քայլը կարող է բացասական հետեւանք ունենալ իր ռազմավարական գործընկերոջ վրա, այս դեպքում, Հայաստանի: Այնպես որ, այստեղ ուղղահայացության հարց չկա, այստեղ ազգային շահերն առաջնային դասելու եւ այդ նպատակն իրականացնելու իր նկատառումներն են, իրենց հետեւանքների առումով:

ՀԱՐՑ - «Լեռնային Ղարաբաղը երբեք չի լինի անկախ: Մենք երբեք չենք դիմի փոխզիջումների, որոնք կապված են մեր անկախության եւ ինքնիշխանության հետ, եւ միջազգային հանրությունը երբեք չի ճանաչի Լեռնային Ղարաբաղի զինված ռեժիմը, որպես իր մաս»: Սա բառացիորեն ասել է Իլհամ Ալիեւն անցած շաբաթ «Ռոյթեր» գործակալությանը տված հարցազրույցում: Նա նշել է, որ բանակցային գործընթացում գործնական քայլը պետք է անի Հայաստանը՝ ազատելով յոթ շրջանները: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեիք Ալիեւ-կրտսերի ասածը:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Ալիեւը ոչ միայն այդ հարցազրույցում, նաեւ իր ելույթներում, վերջինը՝ ՄԱԿ-ում, իսկապես այնպիսի բաներ է ասում, որ ես կարծում եմ, որ ինքն իրեն շատ նեղն է դնում: Հուսով եմ, որ նա դա գիտակցում է: Միգուցե նա այս բոլորն անում է, որպեսզի երկրի ներսում իր շատ խարխուլ քաղաքական վիճակը ամրացնի եւ կայունացնի: Բայց նա ընտրել է սխալ ուղղություն եւ սխալ թեմա: Այդ հարցում, իհարկե, նա կարող է հայտարարություններ անել, բայց նրա շեշտադրումները պետք է այնպիսին լինեն, որ հետո առավել չդժվարացնի այն զիջումները, որ պարտավորված է լինելու անել: Նա մոռանում է, որ այս գործընթացում որոշ տեղաշարժեր են տեղի ունեցել, որոնք որոշ հարցեր անշրջելի են դարձրել: Դրանցից մեկը Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական կարգավիճակի խնդիրն է:

Մենք էլ ենք հայտարարություններ անում, բայց եթե նկատել եք, մեր շեշտադրումը հիմնականում վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղին, որովհետեւ մենք լավ գիտակցում ենք, որ Ղարաբաղի հարցում այլ լուծում ուղղակի հնարավոր չէ, այլ լուծում չի լինելու: Ղարաբաղը չի կարող Ադրբեջանի կազմում լինել, չի եղել պատմականորեն, իրավականորեն եւ չի կարող լինել: Դրա համար, եթե նկատել եք, մեր ելույթներում, մեր հայտարարություններում, հանրապետության նախագահի ելույթներում շեշտադրումը ճիշտ է, շեշտադրումը Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական կարգավիճակի վրա է, որ այն չի կարող երբեք Ադրբեջանի կազմում լինել: Մյուս հարակից հարցերի նկատմամբ մենք մեր արտահայտություններում շատ զգույշ ենք, որովհետեւ գիտակցում ենք, որ վերջիվերջո այս հարցը պետք է լուծվի փոխզիջումների տարբերակով, եւ այն ոլորտները, որտեղ մենք պետք է փոխզիջումներ անենք, դրանց նկատմամբ մենք բանավեճի մեջ չենք մտնում եւ քաղաքական դիվիդենտներ ստանալու համար անտեղի հայտարարություններ չենք անում: Բայց Ալիեւն այսօր դա իսկապես անում է: Ես հույս ունեմ, որ նա կփոխի այդ քաղաքականությունը, որովհետեւ իր վիճակն է դժվարանալու: Այսօր Լեռնային Ղարաբաղն Ադրբեջանի կազմում «չի կարող լինելու» փաստը ոչ միայն մեր գիտակցության մեջ է, այն այսօր մտել է նաեւ միջազգային հանրության գիտակցության մեջ: Դրա վկայությունն է «ընդհանուր պետության» առաջարկությունը, ամբողջ քիուեսթյան գործընթացը: Եվ այսօր համանախագահների մոտ այդ տարբերակը լիիրավ տարբերակ է: Եթե վեց-յոթ տարի առաջ դրա մասին ոչ-ոք չէր ուզում լսել եւ մեզ թույլ չէին տալիս, որ մենք դրա մասին խոսենք, այսօր իրավիճակը փոխվել է եւ այսօր այդ հնարավորությունը, որ Ղարաբաղն Ադրբեջանի կազմում չի լինելու, լիիրավ տարբերակ է եւ ամենահեշտ իրականացվելիքը` նաեւ միջազգային հանրության տեսակետից, տարբերակներից մեկն է, որովհետեւ գետնի վրա իրականությունը դա է: Իրավիճակը հետ տալու, պատմության անիվը հետ պտտելու խնդիր չկա. կա եղածն ամրագրելու, ի հաշիվ փաթեթի մեջ ներառված ինչ-ինչ այլ խնդիրների: Այսօր սա է խնդիրը, եւ Ալիեւը, չգիտենք դեռեւս, գիտակցում է սա, թե չի գիտակցում: Բանակցությունների արդյունքներից եւ բովանդակությունից դատելով՝ մեզ թվում է, թե նա գիտակցում է, որովհետեւ բանակցություններում իր ասածները եւ հանրության համար ասածներն իրար չեն բռնում, չեն համընկնում իրար հետ: Եվ դա է ցավալին այսօր, որ իր հանրային կարծիքին նա այլ կերպ է պատրաստում եւ հետագայում ինքն այդ խնդիրն ունենալու է հենց հանրային կարծիքի հետ:

ՀԱՐՑ - Պարոն Օսկանյան, «ընդհանուր պետության» առաջարկն այսօր կա՞ բանակցային սեղանին:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Այսօր Ադրբեջանը, ելնելով Ալիեւի ներքաղաքական վիճակից, ուզում է ամենահեշտ ճանապարհով գնալ: Ճիշտ է, քննարկվում են բազմաթիվ տարբերակներ, բայց Ադրբեջանի համար թերեւս այսօր ամենացանկալի տարբերակը տարածքների վերադարձի տարբերակն է, եւ նրանք շարունակում են, ինչպես նախկինում, այսօր էլ գնալ իրենց համար այդ հեշտ տարբերակով, որ վերցնենք տարածքներ, հետաձգենք Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի խնդիրը, թող հաջորդ սերունդները լուծեն: Սա շատ վտանգավոր մոտեցում է, եւ սա լուծում տվող մոտեցում չէ, որովհետեւ Ադրբեջանը ցանկացած պահին որեւէ տարածք ստանալուց հետո չի փոխելու իր քաղաքական պայքարը Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական կարգավիճակի հետ կապված խնդիրներով: Միամտություն կլինի կարծել, որ մի քանի տարածք կամ տարածքներ տալով՝ ամեն ինչ նորմալ է լինելու, հարաբերությունները նորմալանալու են, սահմանները բացվելու են եւ Ադրբեջանը հրաժարվելու է իր քաղաքական պայքարից Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հետ կապված: Ոչինչ չի փոխվելու: Դրա համար էլ այդ մոտեցումն այսօր լուծում չէ, դա ինչ-որ մի միջանկյալ քայլ է, որը կարող է ինչ-որ ձեւով լարվածությունը թուլացնի տարածաշրջանում, բայց լուծում Լեռնային Ղարաբաղի համար երբեք չի կարող լինել: Այսօր լուծումը մնում է փաթեթային լուծումը: Այստեղ որոշ ճկունություն կարելի է ցուցաբերել այդ փաթեթի ժամանակի ընթացքում կիրառման մեջ: Կիրառման հերթականության մեջ կարելի է բանակցություններ վարել, ճկունություն ցուցաբերել եւ կարողանալ ինչ-որ ընդհանուր եզրեր գտնել: Բայց որ պետք է մենք գնանք փաթեթային լուծման տարբերակով, հանուն երկարաժամկետ խաղաղության եւ կայունության այս տարածաշրջանում եւ հարաբերությունների նորմալացման, ուղղակի դրան այլընտրանքային որեւէ ճանապարհ չկա: Այսօր մեր արտաքին քաղաքականությունը հետամուտ է լինում դրան, եւ մենք կարծում ենք, որ կկարողանանք բանակցությունների սեղանի վրա պաշտպանել այդ տարբերակը, որովհետեւ այլ տարբերակ այսօր, որպես այդ հարցի ամբողջական լուծում, ուղղակի հնարավոր չէ:

ՀԱՐՑ - Պարոն նախարար, անցած շաբաթ ամերիկյան «Յունայթեդ փրես ինթերնեյշնլ» գործակալությունը հաղորդեց, որ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Սաֆար Աբիեւը եւ ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրասիայի գծով տեղակալ Սթիվեն Փֆայֆերը պայմանավորվել են, որ Ջաբրայիլում, Ֆիզուլիում եւ Զանգելանում պետք է տեղադրվեն ամերիկյան ռազմական բազաներ: Այդ առաջարկն այսօր կա՞ բանակցություններին եւ իսկապե՞ս պետք է ազատվեն այդ տարածքները:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Սա առաջին անգամ եմ լսում: Ընդհանրապես այդպիսի հարցն աբսուրդ է: Իհարկե, ամերիկյան բազաներ Ադրբեջանում տեղադրելը մեր խնդիրը չէ, դա իրենց խնդիրն է, մեր խնդիրն են այդ տարածքները, որոնց անունները դուք թվարկեցիք: Դրանք փաթեթի մաս են կազմում, դրանք առանձնակի լուծում չեն ստանալու, Հայաստանն ուղղակի պատրաստ չէ եւ չի կարող գնալ այդ ճանապարհով; Այնպես որ, ես դա անիմաստ եմ համարում, նույնիսկ եթե իսկապես դա քննարկվել է Ադրբեջանի եւ Միացյալ Նահանգների միջեւ, որի նկատմամբ խիստ կասկածում եմ: Սա կարող է լինել ադրբեջանական պրովոկացիա, ադրբեջանական ցանկություն: Դժվար, թե նույնիսկ Միացյալ Նահանգները դիմեն ինչ-որ նման քայլի:

ՀԱՐՑ - Մի քանի օր առաջ Եվրահանձնաժողովը հավանություն է տվել Թուրքիայի հետ սկսել բանակցություններն անդամության վերաբերյալ: Վերջին տարիներին բազմիցս խոսվում էր հայկական գործոնի մասին Թուրքիայի անդամակցության ճանապարհին: Բայց հիմա կարծես թե այդ գործոնը նահանջում է: Ձեր գնահատականը հայկական գործոնի նահանջին եւ Թուրքիայի անդամակցության վերաբերյալ բանակցությունների սկզբին:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Այստեղ իհարկե երկու հարց է փաստորեն: Նախ, միանգամից ասեմ, որ հայկական գործոնի խնդիրը չի ձախողվել: Ես կարծում եմ, որ մեր դիվանագիտությունը որոշ հաջողության հասել է, ոչ ամբողջական, բայց որոշ հաջողության: Մեր դիվանագիտությունը, զուգորդված նաեւ մեր հայկական համայնքների աշխատանքով եվրոպական երկրներում, իսկապես բերեց նրան, որ այսօր այն, ինչ որ ներկայացվել է եւ դրվել է Թուրքիայի առաջ, որը ընդհանուր առմամբ «այո» է, բայց պայմանական «այո» է՝ նրանց անդամակցության բանակցությունները սկսելու, իր մեջ պարունակում է նաեւ հայկական գործոնը: Հիմնական փաստաթղթում, որտեղ հանձնարարականներն են արվում, նշվում է, որ Թուրքիան պետք է կարողանա իր բոլոր հարեւանների հետ նորմալ հարաբերություններ հաստատի մինչեւ անդամակցությունը, եւ միանշանակորեն այնտեղ նկատի ունեն նաեւ Հայաստանը, քանզի մյուս բոլորի հետ ունեն նորմալ հարաբերություններ: Պարզապես հանձնարարականների մեջ Հայաստանն անվանական չի նշվել, բայց այս փաստը, ես կարծում եմ, որ կարեւոր է, եւ դա իսկապես դառնալու է պայմաններից մեկը: Իսկ առավել մեծ զեկույցի մեջ, որը հիմք է ծառայում հանձնարարականների համար, արդեն Հայաստանն անվանական նշվում է՝ եւ սահմանների հարցը, եւ Հայոց ցեղասպանության հարցը: Այնտեղ նշվում է, որ Թուրքիան, որպես Եվրամիության անդամ-երկիր, որպեսզի կարողանա դրական դեր խաղալ տարածաշրջանում եւ կամրջի Կովկասը Եվրամիության հետ, պարտադիր է, որ նա Հայաստանի հետ կարողանա նորմալ բարիդրացիական հարաբերույթյուններ հաստատել: Եվ դա անելու համար նրանք անպայման պետք է անդրադառնան 1915-1916թթ. դեպքերին եւ կարողանան լուծում տալ այդ խնդրին: Կարծում եմ, որ սա ինչ-որ չափով հաջողություն է, եթե ոչ ամբողջական՝ մեր դիվանագիտության եւ նաեւ մեր համայնքների աշխատանքների արդյունքն է եվրոպական համայնքներում:

Երկրորդ հարցն այս որոշման մեր գնահատականն է: Որպեսզի այն լինի առավել հասկանալի, մենք պետք է կարողանանք այս խնդիրը զգացական հարթակից հանել: Այսօր ամբողջ Եվրոպայի մոտ, աշխարհի մոտ, երբ հայերը թուրքերի մասին են խոսում, միանգամից այն հասկացողությունն է գերիշխում, որ հայերն այս հարցում զգացական են, որովհետեւ ունեցել են ցեղասպանություն, այսօր հարաբերություններ չունեն այդ երկրի հետ, եւ հարաբերությունները վատ են, զուտ զգացական տեսանկյունից հայերը եւ Հայաստանը դեմ են Թուրքիայի անդամակցությանը, եւ նրանց բացատրություններն ուղղակի ռացիոնալ չեն:

Մենք պետք է կարողանանք խնդիրը զգացական այս հարթակից հանել, որպեսզի մեր հիմնավորումները, իսկ մենք ունենք լուրջ հիմնավորումներ,- որոնք համաեվրոպական հիմնավորումներ են՝ մարդու իրավունքների հետ են կապված, անվտանգության խնդիրների հետ են կապված,- առավել հուսալի դառնան: Նայեք, մենք եվրոպացիներին ասում ենք, երեւի թե բոլորից Հայաստանն ամենաշատ կուզենա, որ Թուրքիան լինի Եվրամիության անդամ: Բայց այնպիսի Թուրքիան, որն արժանի է այդ անդամակցության, այսինքն՝ մի այնպիսի Թուրքիա, որին մենք եթե նայենք, չենք ճանաչի: Ինչպես այսօր Բելգիան է, Ֆրանսիան է, Անգլիան է` բոլոր առումներով: Թուրքիան եթե դառնա այդպիսին հաջորդ 15-20 տարիներին, մենք կլինենք առաջինն այն ողջունելու: Այնպես որ, մեզ մոտ մոտեցումը զգացական չէ, ընդհակառակը, մեզ համար լավ է, որ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության հարցերը որոշվեն Բրյուսելում, նա մաս դառնա ընդհանուր եվրոպական արտաքին եւ անվտանգության քաղաքականության, որ Եվրամիության սահմանները կից լինեն Հայաստանին, մեր համայնքներն այնտեղ ազատորեն կարողանան խոսել ցեղասպանության մասին, կարողանան պաշտպանել իրենց իրավունքները, մեր ամբողջ կալվածքները, եկեղեցիները, դպրոցները վերադարձվեն համայնքին: Բազմաթիվ խնդիրներ կան, որ իսկապես բխում են մեր շահերից: Բայց մենք չենք հավատում, որ Թուրքիան կկարողանա այդքան մետամորֆոզի ենթարկվել, որ իսկապես դառնա Անգլիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Բելգիա եւ արժանանա այդ ակումբին պատկանելու: Սա է խնդիրը, եւ այսօր մենք գտնում ենք, որ ոչ միայն անդամակցության խնդիրը, նույնիսկ բանակցություններ սկսելու համար Թուրքիան արժանի չէ, որովհետեւ բանակցություններ սկսելու նրանց զրոյական կետը՝ ելակետայինը, երբ համեմատում ես մյուս երկրների հետ, որոնք նման դիրքերում են եղել՝ Բուլղարիան, Ռումինիան, Էստոնիան, Լատվիան, Լիտվան, երբ սկսել են իրենց բանակցությունները, իրենց բոլոր չափորոշիչներով մի տասը քայլ ավելի առաջ են եղել, քան այսօր Թուրքիան է: Դրա համար սա մեզ մտահոգում է, որ Եվրամիությունն այսօր կարծես թե քաղաքական որոշում է կայացնում եւ ոչ թե հիմնվում է պայմանների եւ չափորոշիչների վրա, եւ մեզ մտահոգում է, որ ապագայում էլ, ելնելով քաղաքական նկատառումներից, Եվրամիությունը որոշում կկայացնի Թուրքիային ներառել ներս, առանց Թուրքիայի ամբողջական բարեփոխման, եւ դա, իհարկե, Հայաստանի համար անընդունելի կլինի: Սա է խնդիրը, եւ կարծում եմ, որ սա բավական օբյեկտիվ մոտեցում է: Մենք շարունակելու ենք աշխատել: Նոր հնարավորություններ են բացվում մեր դիվանագիտության եւ մեր համայնքների առաջ: Ես այս մի քանի օրը հետեւել եմ այն բոլոր արձագանքներին, որ տեղի են ունեցել որոշումից հետո, որ Թուրքիան անդամակցության համար բանակցություններ սկսի: Պետք է ասեմ, որ դա շատ խառն է, միանշանակ չէ: Ընդհակառակը, ես կասեի, որ նույնիսկ ավելի բացասական է, քան թե դրական է, եւ որոշ չափով ծայրահեղական է որոշ երկրներում: Այս մի քանի օրվա ընթացքում Հայոց ցեղասպանության հարցն այնքան է հնչել օտարների շուրթերից, ավելին, քան այս վերջին, ես կասեի, տասը տարիների ընթացքում: Այսօր Հայոց ցեղասպանության խնդիրը, նրա ճանաչումը, Հայաստանը, Հայաստանի հետ սահմանների հարցը եվրոպացիների մոտ արդեն, կարծեք թե, միակ պահանջներն են դարձել: Սա նոր դաշտ է բացում եւ մեր համայնքի աշխատանքի համար, եւ մեր դիվանագիտության համար: Նախագահ Շիրակը հայտարարեց, թե Թուրքիայի անդամակցության հարցը պետք է որոշի Ֆրանսիայի ժողովուրդը: Չմոռանանք, որ այնտեղ 400 հազար հայ կա, չմոռանանք, որ այսօր Ֆրանսիայի հանրային կարծիքն, առհասարակ, մեծամասնությամբ դեմ է Թուրքիայի անդամակցությանը: Հուսով եմ, որ Թուրքիան իրապաշտորեն կնայի այս պատկերին, իրավիճակին, եւ նրանք ըստ այդմ որոշ քայլեր կանեն Հայաստանի հետ իրենց քաղաքականությունը փոխելու առումով: Այլապես, ես կարծում եմ, որ ուշ է լինելու, եւ Թուրքիան վերջիվերջո հասկանալու է, որ արդեն ինքը Հայաստանի նկատմամբ իր անելիք քայլերի առումով ուշացել է: Այնպես որ, մի կողմից ճիշտ է՝ գտնում ենք, որ որոշումն անարդար որոշում է: Մյուս կողմից` այդ որոշման մեջ կան դրական պահեր մեր խնդիրների առումով, իսկ ամենակարեւորը, ես կարծում եմ, որ այսօր բոլորովին նոր դաշտ է բացվում մեր դիվանագիտության համար, որը, կարծում ենք, նոր լծակներ է տալիս մեզ՝ կարողանալ Թուրքիայի հետ մեր ունեցած խնդիրները լուծել առավել կարճ ժամանակում:

ՀԱՐՑ - Պարոն Օսկանյան, առաջիկայում խորհրդարանում սպասվում է թեժ քննարկում՝ զորք ուղարկել Իրաք, թե ոչ: Հասարակությունն ինքն է երկփեղկվել` ուղարկել, թե ոչ: Ձեր գնահատականը՝ պե՞տք է արդյոք ուղարկել անզեն մասնագետներ Իրաք, եթե հաշվի առնենք, որ նույն իրաքահայ համայնքն է դեմ դրան, եւ քաղաքական որոշ գործիչներ են մտավախություն հայտնում:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Զենք բառը օգտագործելը, ես կարծում եմ, ճիշտ չէ, այստեղ բացարձակապես խոսք չի գնում զորքի մասին: Բայց ես փորձեմ այս հարցին մի քիչ ավելի ընդհանուր պատասխանել: Հայաստանը երբեք չի ողջունել Իրաքի պատերազմը: Երբ այն սկսվեց, մենք չողջունեցինք, ի տարբերություն մեր անմիջական հարեւանների: Մենք առաջին օրվանից սկզբունքային դիրքորոշում ենք ունեցել այս հարցում եւ դա պահպանում ենք. չենք մասնակցել եւ չենք մասնակցելու պատերազմին: Հումանիտար մասնակցությունը բոլորովին այլ խնդիր է: Սա մի խնդիր է, որ իսկապես կարելի է քննարկել: Ելնելով Իրաքի ժողովրդի, մեր համայնքի կարիքներից՝ նման հարց կարելի է քննարկել: Վերջիվերջո այստեղ նաեւ բարոյական խնդիր կա, հումանիտար խնդիր կա: Կարելի է քննարկել, եւ իսկապես մեր Ազգային ժողովը, կարծում եմ, որ կկարողանա այս հարցում ճիշտ կողմնորոշվել: Այստեղ նաեւ մի փոքր տարբերակում պետք է դնել Իրաքի պատերազմի եւ առհասարակ, ահաբեկչության դեմ պատերազմի միջեւ: Այստեղ նաեւ այս գիծը, ես կարծում եմ, շատ մշուշոտ է դարձել: Այստեղ մեզ համար շատ հստակ է, որ մենք ահաբեկչության դեմ պայքարի հարցում մասնակից ենք, եւ միջազգային հանրության հետ մենք իսկապես պայքարում ենք դրա դեմ տարբեր ձեւերով՝ օրենսդրական դաշտով, միջազգային կոնվենցիաներին միանալով, մեր սահմաններն առավել ամուր պահելով, թույլ չտալով տարանցիկ երկիր դառնալու այդ հարցում: Իսկապես բազմաթիվ հարցեր կան՝ դրամի, բանկային համակարգի միջոցով: Այս բոլոր հարցերում Հայաստանը ներգրավված է, եւ դա բարձր է գնահատվում եւ Միացյալ Նահանգների, եւ առհասարակ, միջազգային հանրության կողմից: Այնպես որ, ահաբեկչության դեմ պայքարում մենք անմիջական ներգրավվածություն ունենք, որովհետեւ նաեւ Հայաստանն ահաբեկչության զոհերից մեկն է: Չմոռանանք, որ այսօր ահաբեկչության հիմնական ջատագովները՝ թալիբանը եւ այլ կազմակերպություններ, ներգրավված են եղել Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմում ընդամենը տասը տարի առաջ՝ 1992-93թթ., մոջահեդինները, թալիբները, մեր տարածաշրջանից, անմիջական հարեւանությունից տարբեր ժողովուրդներ են եղել, եւ դրա ապացույցներն այսօր անհերքելի են, այդ բոլորը կան: Եւ իսկապես Ադրբեջանն այդ բոլորը շահարկել է, օգտագործել է իր պատերազմում Լեռնային Ղարաբաղի դեմ: Այնպես որ, այս հարցում, հատկապես մեր տարածաշրջանն առավել մաքուր դարձնելու, տարանցիկ տարածք չդարձնելու հարցում մենք պետք է ներգրավված լինենք: Այդ ներգրավվածության համար մենք պետք է կարողանանք իսկապես մասնակից լինել տարբեր ոլորտներում այս խնդիրներին միտված հարցերին:

ՀԱՐՑ - Պարոն նախարար, մամուլում քննարկվում է լրագրողների հետ ձեր վերջին հանդիպման արտահայտած միտքը, որ Ղարաբաղը գին չունի եւ Հայաստանը երբեք չի գնա ղարաբաղյան բանակցային գործընթացում զիջումների միայն այն բանի համար, որպեսզի ներգրավվի նավթային կամ տրանսպորտային նախագծերում: Դուք ասել էիք՝ մենք առանց դրա էլ կզարգանանք եւ կդիմանանք շրջափակման, թեկուզ 100 տարի: Դուք մտավախություն չունե՞ք, որ 100 տարվա մենությունը մեզ վրա թանկ չի նստի:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Այստեղ երկու հարց կա: Մեկը, ես իսկապես զարմացա, որ Հայաստանում կլինի ինչ-որ մարդ, որն այդ արտահայտությանը դեմ կլինի, թե Ղարաբաղը գին չունի: Ես իսկապես զարմացել եմ: Եթե կա մարդ, որը խորապես հավատում է դրան եւ հակադրվում է այդ մտքի հետ, եթե քաղաքական նպատակներ չի լուծում, ես դա կհասկանամ, բայց իսկապես, եթե ինքն իր մտքում, սրտում, խորքում հավատում է, որ դա սխալ ձեւակերպում է, թե Ղարաբաղը գին չունի, ես ցավում եմ այդ մարդու համար: Հուսով եմ, որ այդպիսի մարդիկ Հայաստանում շատ չկան, որովհետեւ Ղարաբաղը Հայաստան է: Եթե Հայաստանը գին ունի, ուրեմն Ղարաբաղն էլ գին ունի, եթե Սեւանա լիճը գին ունի, ուրեմն Ղարաբաղն էլ գին ունի, եթե Տավուշը գին ունի, Մեղրին գին ունի, ուրեմն Ղարաբաղն էլ գին ունի:

Իհարկե, Ղարաբաղը գին չունի: Ղարաբաղի հարցը մենք մեր ժողովրդի տեսանկյունից, իշխանությունների այսօրվա տեսանկյունից, մեր ողջ հանրության տեսանկյունից լուծել ենք: Ղարաբաղն այսօր դա Հայաստան է: Կշարունակենք, այո, բանակցությունները՝ այդ բոլորն իրականացնելու: Բայց այսօր ասել, որ Ղարաբաղը գին ունի եւ պետք է բանակցության առարկա դառնա, եւ մենք նրա կարգավիճակի հետ կապված՝ գնանք բանակցությունների եւ զիջումներ անենք, որպեսզի կարողանանք երկաթգիծը բացենք, կամ ինչ-որ նավթամուղ անցկացնենք, դա ուղղակի անընդունելի է: Ղարաբաղն առեւտրի առարկա չէ, որովհետեւ Ղարաբաղը գին չունի, ինչպես Հայաստանի յուրաքանչյուր մետրը գին չունի եւ չի կարող առարկա լինել այդ հարցում:

Իսկ ինչ վերաբերում է, թե այս բոլորը մեզ մեկուսացման է տանում, իհարկե, ցանկալի կլիներ, որ սահմանները բաց լինեին Թուրքիայի հետ, Ադրբեջանի հետ, երկաթգծերը աշխատեին: Բայց ես այդ հայտարարությունն արել եմ մամուլի ասուլիսի ընթացքում վերջերս Մինսկի խմբի համանախագահ Սթիվեն Մանի հարցազրույցի բովանդակության հիման վրա, որովհետեւ հարցը այդպես էր դրվել: Սթիվեն Մանը այնտեղ ասում էր, որ Հայաստանը կարող էր մեկուսացման մեջ հայտնվի: Իմ պատասխանն այն է, որ այդ հարցերով մեզ չվախեցնեք եւ մեկուսացումն այստեղ մենք պետք է տարբերակենք: Մեկուսացումը, ես ընդունում եմ, կլինի այդպիսին, եթե միջազգային հանրությունը մեզ դրան տանի: Բայց բոլոր այն խնդիրները, որոնք ծագում են Թուրքիայի կամ Ադրբեջանի կողմից, եւ նրանց որոշումով է, որ տեղի են ունենում, դա չի կարող մեկուսացում լինել: Ի՞նչ ենք ակնկալում. երկաթգիծը Թուրքիայի որոշումն է, նավթամուղերը, Նախիջեւանի երկաթգիծը` Ադրբեջանի որոշումն են, եւ բնական է, որ այսօրվա պայմաններում նրանք գնալու են շրջափակման եւ Հայաստանի մեկուսացմանը: Դրանք դիտարկել որպես Հայաստանի մեկուսացման մաս, սխալ կլինի: Կրկնում եմ, մեկուսացում կլիներ, եթե միջազգային հանրությունը մեր վարած քաղաքականության պատճառով գնար այդպիսի քայլերի: Բայց այդպիսի բան չկա, ճիշտ հակառակն է: Այսօր նայենք, Հայաստանի ներգրավվածության աստիճանն օրեցօր ավելանում է, մեր մասնակցությունը տարբեր միջազգային կարեւոր ատյաններում` Մարդու իրավունքների հանձնաժողովից մինչեւ ECOSOC, տարբեր հանձնաժողովներ: Երբեք Հայաստանն այսքան ներգրավված չի եղել միջազգային հարաբերություններում: Հայաստան այցելող օտար տուրիստների թիվը տարեցտարի աճում է առնվազն 20%-ով: Ավստրիական ավիաուղիները սկսեց մի թռիչքով, այսօր հինգ թռիչք ունի: Մի քանի այլ միջազգային ճանաչում ունեցող ավիաուղիներ Հայաստան են թռչում, եւ դրանց թիվն ավելանում է:

Հայաստանի ներգրավվածությունն այսօր գլոբալիզացիայի այս կոնտեքստում երբեք այսքան ինտենսիվ չի եղել, եւ մեր տնտեսությունն իսկապես այդ պայմաններում կարողացել է աճել եւ զարգանալ, եւ մենք կկարողանանք այս պայմաններում, ես իմ միտքը կրկնում եմ, շարունակել զարգանալ, եւ մեզ իսկապես թող չվախեցնեն Ղարաբաղի հետ կապված զիջումներ անելու համար մեկուսացման խնդիրներում: Դա չի աշխատել նույնիսկ 1992թ. մեր ամենածանր օրերին, առավել եւս չի աշխատելու այսօր, եւ մենք արդեն կարողացել ենք մեր տնտեսությունն այնպես հարմարեցնել այս պայմաններին, որ շարունակում է զարգանալ, եւ ես համոզված եմ, որ մեր զարգացման այսպիսի տեմպերը շարունակելու են տեղի ունենալ, որովհետեւ այսօր կա հստակ քաղաքականություն, այսօր կա հստակ ծրագիր: Իսկապես մենք պատկերացնում եւ տեսնում ենք, թե այս երկիրն ուր է գնում, իր ինտեգրման ճանապարհը որտեղ է, եւ այդ բոլորն իսկապես մեզ հնարավորություն է տալիս առավել ներգրավվածության հետեւանքով կարողանալ դրական արդյունքների հասնել:

ՀԱՐՑ - Դուք ասում եք, որ երկիրն այսքանով կարող է զարգանալ: Որո՞նք են այդ զարգացման ռեսուրսները՝ ֆինանսական, մարդկային, դիվանագիտական: Մենք ունե՞նք բավականաչափ ռեսուրսներ:

Վ. ՕՍԿԱՆՅԱՆ - Հակառակ այդ բոլոր դրական տեղաշարժերին, ճիշտ է, Հայաստանում այսօր շատ հարցեր կան, աղքատության աստիճանը բարձր է, աշխատուժի, աշխատանքի, զբաղվածության հետ կապված լուրջ խնդիրներ կան: Այդ բոլորը կամաց-կամաց պետք է լուծել: Բայց այդ բոլորը հնարավոր է լուծել՝ միայն ապահովելով բարձր տնտեսական աճի տեմպեր: Կկարողանա՞նք մենք այդ խնդիրներն առավել արագ լուծել: Մենք այդ բարձր տնտեսական աճի տեմպերը որոշ չափով կարողացել ենք ապահովել: Դա ապահովել ենք,- ես շատ համարձակ կարող եմ մի պատասխանատու հայտարարություն անել այսօր,- օգտագործելով մեր ողջ հայության ռեսուրսների շատ փոքր տոկոսը, շատ փոքր տոկոսը եւ Սփյուռքի, եւ Հայաստանի: Մենք մեծ ռեսուրսներ ունենք, եթե կարողանանք ճիշտ կողմնորոշվել ներսում եւ Սփյուռքի հետ մեր հարաբերություններում: Ռեսուրսները վերաբերում են եւ մարդկայինին, եւ նյութականին, եւ բարոյականին, եւ ինստիտուցիոնալին: Ռեսուրսները միայն նյութական չեն, ռեսուրսները միայն աշխատուժ չեն, ռեսուրսը միայն ինֆրաստրուկտուրան չէ, ռեսուրսը նաեւ ժողովրդավարությունն է, մարդու իրավունքներն են, Սփյուռքի ներգրավվածությունն է, երկքաղաքացիությունն է: Ռեսուրսներ կան, որ դեռեւս մենք չենք օգտագործել: Մենք պետք է իսկապես կարողանանք այդ ռեսուրսներն օգտագործել: Դրանց մեջ ես կդասեի նաեւ մեր ներքաղաքական կայունությունը, քաղաքական դաշտի կանոնավորումը, ձեւավորումը, ստեղծումը, այդ բոլորին համերաշխ դարձնելը: Բայց այս բոլորն անելու համար մենք կարիք ունենք ընդդիմության ներգրավվածությանը, մենք պետք է կարողանանք իսկապես վեր կանգնենք նեղքաղաքական շահերի հետապնդումից, առավել եւս անձնական հետապնդումներից, եւ խնդիրը նայել շատ ավելի մեծ տեսանկյունով եւ տեսնել, որ այս տարածաշրջանում մենք կկարողանանք միայն ու միայն գոյատեւել, զարգանալ ու հարատեւել այս պայմաններում, եթե կարողանանք մեր ռեսուրսներն ամբողջությամբ ճիշտ օգտագործել: Այդ ռեսուրսները կան, մնում է, որ մենք կարողանանք իսկապես ստեղծել պետք եղած համերաշխությունը ներսում, կարողանանք Սփյուռքը առավելագույնս ներգրավել մեր գործընթացներում: Դրա համար անհրաժեշտ է վստահություն Հայաստանի նկատմամբ: Վստահություն ձեռք բերելու համար անհրաժեշտ է ներքաղաքական կայունություն, ներքաղաքական կայունության համար անհրաժեշտ է ընդդիմության ու իշխանության համերաշխություն, ներգրավվածություն, դիրքերը պահպանելով հանդերձ, վեր կանգնել այդ նեղ քաղաքական շահերից եւ կարողանալ տեսնել մեր ժողովրդի, մեր երկրի ընդհանուր շահերը: Ես համոզված եմ, որ այդ ռեսուրսը կա, պետք է աշխատել այդ ուղղությամբ եւ նման պայմաններում մենք կկարողանանք իսկապես իրականացնել այն, ինչ որ ես ասացի՝ աշխատել սահմանները բացել, բայց եթե չի բացվում՝ փորձել այս պայմաններում շարունակել մեր զարգացման տեմպերը եւ հասնել իսկապես բարգավաճ եւ կայուն Հայաստանի:

- Շնորհակալություն: