Հարց․ Պարոն Մնացականյան, մայիսին նշանակվեցիք Հայաստանի արտգործնախարար Հայաստանում բուռն իրադարձությունների ֆոնին: Այդ որոշումը կայացնելիս Ձեզ համար ի՞նչն է կարեւոր եղել:

Զոհրաբ Մնացականյան․  Պատրաստակամությունը. իմ մասնագիտական կարգավիճակով քաղաքական պատասխանատվություն կիսել եւ պատասխանատվություն վերցնել: Դա էր ամեն ինչի հիմքում:

Հարց․ Դուք 1991-ից համակարգում եք աշխատում, 2011-2014թթ. ՀՀ ԱԳ նախարարի տեղակալն եք եղել, այժմ ԱԳ նախարարի պաշտոնում Ձեր նշանակվելը Հայաստանի արտաքին քաղաքականության կուրսի մեջ մոտեցումների առումով ինչ-որ բան փոխե՞լ է, թե՞ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը շարունակվում է իներցիայով, այնպես, ինչպես անցած 27 տարիներին:

Զոհրաբ Մնացականյան․ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը իներցիայով չի շարժվում, Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը շատ հստակ, զգուշավոր, մտածված հաշվարկ է մեր անվտանգության ճարտարապետությունը կառուցելու առումով: Հիմքում դրված է ՀՀ-ն՝ իր շահերով: Երբ խոսում ենք անվտանգության մասին, նկատի ենք առնում երկու բաղադրիչ՝ պաշտպանական անվտանգությունը եւ զարգացման անվտանգությունը, թե ինչպես ենք կարողանում ապահովել մեր երկրի բնականոն զարգացումն իր անվտանգության ճարտարապետության կոնտեքստում: Մենք աշխարհի մաս ենք կազմում, ապրում ենք մի յուրահատուկ տարածաշրջանում, եւ այս բոլորը միասին պահանջում է, որպեսզի մենք հաշվարկենք այն ընդհանուր ճարտարապետությունը միջազգային հարաբերություններում, որը ծառայում է արտաքին աշխարհի հետ հարաբերություններին, մեր ներքին նպատակներն առաջ տանելուն, համալրելուն, համախմբելուն, եւ հարաբերվելիս հաշվի ենք առնում, թե ինչպես ենք կարողանում տարբեր լծակներ, գործիքներ ծառայեցնել մեր նպատակներին: Հայաստանի քաղաքականությունը հայամետ է, որի հիմքում ընկած է Հայաստանի ազգային շահը: Այդ ճարտարապետությունը կառուցվել է շատ մտածված, զգուշավոր, առավել եւս հիմա, երբ ապրում ենք բավական տուրբուլենտ աշխարհում, անկանխատեսելիության մակարդակը շատ մեծ է: Մենք պետք է ավելի հստակ լինենք, թե որքանով ենք ճիշտ գնահատում ե՛ւ մարտահրավերները, ե՛ւ հնարավորությունները, որոնք ծառայեցվելու են մեր ազգային շահերին եւ նպատակներին՝ մեր պաշտպանական եւ զարգացման անվտանգությունը համապարփակ պահելու առումով: Մեր արտաքին քաղաքականությունը կառավարության ծրագրում արտահայտվել է իր շարունակականությամբ, այսինքն՝ կտրուկ քայլեր չեն ներմուծվել, բայց դա չի նշանակում, որ չեն ներմուծվել նոր շեշտադրումներ:

Հարց․ Այդ նոր շեշտադրումներին կցանկանայի անդրադառնայիք, թե որքանո՞վ ենք նախաձեռնողական:

Զոհրաբ Մնացականյան․  Հայաստանի ազգային շահն առավել շեշտադրված է մեր քաղաքականության կառուցման մեջ: Նախաձեռնողականությունը վերաբերում է նրան, թե որքանով ենք մենք ավելի համարձակ, ավելի ներգրավվող գործընթացներում, որոնք կարող ենք ծառայեցնել մեր ազգային նպատակներին բոլոր ուղղություններով՝ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում, ԵԱՏՄ-ում, ՀԱՊԿ-ում, ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի հետ մեր հարաբերություններում, տարածաշրջանային քաղաքականությունում, որտեղ առավել շեշտադրված են Վրաստանի, Իրանի հետ մեր հարաբերությունները, որոնց հետ ունենք բավական լայն օրակարգ, ինչպես նաեւ ունենք կարեւոր ուղղություններ, որոնք վերաբերում են Չինաստանին, Հնդկաստանին, Ճապոնիային, Մերձավոր Արեւելքին, Աֆրիկային եւ Լատինական Ամերիկային: Այսինքն՝ ունենք հստակ օրակարգ, որտեղ անմիջապես ՀՀ-ի եւ հայ ժողովրդի շահերն են, շրջանակները կառուցած են Հայաստանի շուրջ, կիզակետում Հայաստանն է:

Հարց․ Գանք հայ-ռուսական հարաբերություններին: Նոր կառավարության ձեւավորումից հետո տարբեր հայտարարություններ եղան Ռուսաստանից, բազմաթիվ մեկնաբանություններ, գնահատականներ են հնչել Հայաստան-Ռուսաստան ոչ այնքան հարթ հարաբերությունների մասին: Հիմա ի՞նչ վիճակում են Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունները՝ վարչապետի ու ՌԴ բարձրագույն իշխանության ներկայացուցիչների, ձեր եւ ձեր ռուս գործընկերոջ մակարդակներով: Հաղթահարվե՞լ է այդ բարդ շրջանը:

Զոհրաբ Մնացականյան․ Ձեր հարցը շատ հետաքրքիր է այն առումով, որ այն, ինչ կատարվում էր Հայաստանում, համեմատության մեջ էր դրվում գործընթացների հետ, որոնք տեղի են ունեցել նախկինում այլ երկրներում: Կանխատեսելի էր, որ կարող էին հարցեր առաջանալ, թե որքանո՞վ է Հայաստանը մտադիր վերանայելու իր արտաքին քաղաքական ճարտարապետությունը: Ամենավստահելին, ամենահամոզիչն այս ամեն ինչում այն բնական, հստակ պատգամն էր, որ Հայաստանում տեղի ունեցած հեղափոխությունը շեշտադրել էր մեկ հստակ պատգամ, որ սա խիստ ներքաղաքական, ներհայաստանյան հարց է եւ մնում է այդպիսին: Ես հաճախ եմ բերում այս օրինակը, որ երբ հարյուր հազարավոր մեր հայրենակիցներ դրսում արտահայտում էին իրենց դիրքորոշումը, իրենց առաջնորդում էր ՀՀ եռագույնը եւ ոչ մի այլ խորհրդանիշ:

Այսինքն՝ այս երկիրը ձեւավորել է մի մոդել՝ քաղաքական, քաղաքատնտեսական, որի հիմքում դրված է ժողովրդավարությունը, ժողովրդավարության ինստիտուտների զարգացումը: Այս հեղափոխությունը վերաբերում էր նրան, որ ժողովուրդը ուզում էր շատ ավելի արտահայտված, շատ ավելի ամուր, հստակ ժողովրդավարական համակարգ մեր երկրում: Այս մոդելն է, որին մենք ձգտում ենք 1991-ից ի վեր, սա է մեր ինստիտուցիոնալ զարգացման տրամաբանությունը, եւ դա ներքաղաքական հարց է եղել: Բայց մենք նաեւ պետք է համոզիչ լինեինք, որ Հայաստանն իր արտաքին քաղաքականության մեջ չի ասում մի բան, բայց մտադիր է անել մեկ այլ բան: Երբ արտահայտեցինք մեր նպատակները կառավարության ծրագրում, մենք դա նկատի ունեինք: Բայց, թերեւս, պետք էր նաեւ ժամանակ, որպեսզի մեր գործընկերները հասկանային:

Հարց․ Հիմա մեզ արդեն հասկացե՞լ են…

Զոհրաբ Մնացականյան․ Սա համբերության եւ հետեւողականության հարց էր, որը ժամանակ է պահանջում, եւ մենք շարունակական աշխատանքի մեջ ենք այդ առումով: Վստահորեն կարող եմ ասել, որ այս շրջանում մենք կարողացանք հասնել մի հանգրվանի, երբ մեր մտադրության տրամաբանությունը, ազնվությունը հասանելի է մեր գործընկերներին՝ բոլոր ուղղություններով: Մտադիր ենք շարունակական, համբերատար, հետեւողական լինել, որովհետեւ մեր նպատակները շատ հստակ են, հիմքում ընկած է հետեւյալը. սա ծառայում է մեր ազգային շահերին, մեր անվտանգությանը՝ բոլոր բաղադրիչներով:

Հարց․ Նոյեմբերի 8-ին Աստանայում ՀԱՊԿ գագաթնաժողովում չորոշվեց գլխավոր քարտուղարի հարցը: Ըստ ամենայնի վերջնական որոշում կարող է ընդունվել դեկտեմբերի 6-ին Սանկտ Պետերբուրգում: Հայաստանը կարողանալո՞ւ է պահպանել ՀԱՊԿ-ում գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը, ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում այս ուղղությամբ, ՀՀ-ի ծրագիրը ո՞րն է:

Զոհրաբ Մնացականյան․ Շնորհակալություն, որ հարցն այդպես ձեւակերպեցիք: Այն վերաբերում է բացառապես կազմակերպության գլխավոր քարտուղարին, որովհետեւ առնչվել ենք որոշ մեկնաբանությունների, ընկալումների, որոնք շեղում են շեշտադրումները: Ոչ թե կազմակերպությունում մեր նախագահության մասին է հարցը, ոչ էլ Հայաստանի ներկայացված լինելու մասին է խոսքը, այլ՝ կազմակերպության գլխավոր քարտուղարի պաշտոնի մասին է խոսքը: ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում ներկայիս նորմատիվ հիմքում դրված է ռոտացիոն սկզբունքը գլխավոր քարտուղարի համար. 6 անդամ պետություններից յուրաքանչյուրը 3 տարին մեկ առաջադրելու է թեկնածու, որը հաստատվելու է բոլոր 6 պետությունների կողմից, եւ գլխավոր քարտուղարը ներկայացնում է բոլոր 6 անդամ պետությունները, գլխավոր քարտուղարը քարտուղարության ղեկավարն է, նա ապահովում է ՀԱՊԿ քարտուղարության բնականոն, սահուն աշխատանքը, որը ծառայում է բոլոր 6 անդամ պետություններին: Կազմակերպության հիմքում 6 անդամ պետություններն են, որոնք իրենց որոշումներն ընդունում են միաձայն, կոնսենսուսով:

Երբ Հայաստանը նախաձեռնեց գործընթաց, որը վերաբերում էր գործող գլխավոր քարտուղարի պարտականությունների վաղաժամ դադարեցմանը, մենք առաջնորդվում էինք մեկ կարեւոր խնդրով՝ մենք ունենք մեր ներիրավական բնույթի հարցեր, որոնք առնչվում էին Յուրի Խաչատուրովին: Եվ որպեսզի տարանջատենք կազմակերպությունը մեր ներքին հարցերից, նախաձեռնեցինք պարտականությունների վաղաժամ դադարեցման գործընթացը: Սա արտահայտությունն է մեր այն նպատակի, որ կազմակերպությունը բոլորիս կազմակերպությունն է, եւ մենք պետք է տարանջատենք ներքինը, սա մեզ համար գերակա հարց է, ներքին իրավական գործընթաց է այն պայմաններում, երբ մենք խոսում ենք օրենքի գերակայության մասին երկրի ներսում: Այս հարցն առաջ եկավ մեր ներքին օրակարգում, այն խիստ ներքին հարց է: Բայց որպեսզի դա որեւէ առնչություն չունենա կազմակերպության հետ, նախաձեռնեցինք գործընթացը, որպեսզի կազմակերպությանը զերծ պահենք այդ ներքին հարցից: Սա այն էր, որը մենք կարող էինք անել ըստ գործող ընթացակարգի: Երբ գլխավոր քարտուղարը հաստատվում է, նա բոլոր 6 պետություններինն է, եւ տեսականորեն ցանկացածը կարող է սկսել նման գործընթաց: Բայց ներկայիս ընթացակարգերը չեն կարգավորում հարցը, թե ինչ է նախատեսվում նման դեպքերում: Ընդ որում, կարող են լինել բազմաթիվ այլ պատճառներ, երբ գլխավոր քարտուղարն անկարող լինի, ի վիճակի չլինի իրականացնել իր պարտականությունները: Ինչպե՞ս վարվել այդ դեպքում: Այսինքն՝ սա ճգնաժամային հարց չէ, աշխարհի վերջը չէ։

Մյուս հարցը: Մեզ համար այս ամենի հիմքում ընկած է մեկ կարեւոր հարց՝ ՀԱՊԿ-ի արդյունավետությունը: Գլխավոր քարտուղարը ծառայում է անդամ պետություններին, իհարկե, գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը կարեւոր է՝ այն ծառայեցնում է քարտուղարությունը անդամ պետություններին, իրենց միասնական պահանջներին, բայց հիմքում կազմակերպության բնականոն, արդյունավետ աշխատանքն է՝ որպես հավաքական անվտանգություն ապահովող կառույց՝ 6 հավասար անդամ պետությունների համար: Նորմատիվ դաշտի կարգավորումը եւս մի քայլ է, որն էլ ավելի ուժեղացնում է բնականոն աշխատանքը: Բայց քաղաքական, գործնական առումով առաջնային մեր գերակայությունը կազմակերպության արդյունավետությունն է, որովհետեւ մենք շահառու ենք, մենք ներդրում ենք անում այդ հավաքական անվտանգության օրակարգի, կարողությունների մեջ, եւ մենք օգտվում ենք այդ կարողություններից: Սա բազմակողմանի հարթակ է, որտեղ յուրաքանչյուր պետություն, ըստ իր ցանկության, որոշել է անդամակցել: Այսինքն՝ կազմակերպության ընդհանուր արդյունավետության հարցն ավելի կարեւոր է, քան ցանկացած ուրիշ հարց:

Երրորդ հարցը հետեւյալն է. գլխավոր քարտուղարի փոփոխության հարցում որեւէ կերպ հստակություն չկա, թե 3 տարին շարունակում է պետությո՞ւնը, թե՞ անձը: Այստեղ կան բանավեճեր: Իրականում, իրավական մեկնաբանությունը հուշում է, որ 3 տարվա ռոտացիան վերաբերում է երկրին: Մենք փորձում ենք մեր գործընկերների հետ բանակցել, թե ինչպես արդյունավետ պահել մեխանիզմը, որը վերաբերում է ռոտացիային: Մենք շատ հանգիստ ենք վերաբերվում այս հարցին, որովհետեւ հարցն ուղղակի Հայաստանին վերաբերող չէ, այն վերաբերում է կազմակերպության արդյունավետությանը: Մենք ուզում ենք հստակ լինել. մենք մարդկային ռեսուրսի պակաս չունենք եւ ունենք թեկնածու, եւ վստահ ենք, որ սահուն կարողանալու ենք ապահովել արդյունավետությունը: Բայց հարցը հատուկ դրեցի ամբողջ համադրության մեջ, որովհետեւ շատ հեշտ կարելի է հերոսի կերպար ընդունել եւ ասել՝ «այո՛, մենք մինչեւ վերջ գնալու ենք»: Այո, մենք մինչեւ վերջ գնալու ենք, որպեսզի ունենանք բոլոր հարցերի պատասխանները, որպեսզի կարողանանք ամուր պահել կազմակերպությունը, որովհետեւ բոլորի պես կազմակերպության հավասար անդամ ենք, եւ կազմակերպությունը արդյունավետ գործիք է մեր հավաքական անվտանգությունը ապահովելու համար: Մեր ազգային շահերից ելնելով մեր նպատակն է ապահովված, ամուր պահել կազմակերպության հիմքերը: Այս համադրումներով ենք մենք բանակցում մեր գործընկերների հետ: Չպետք է լինի ինչ-որ մեկը, որը դուրս գա պարտված կամ հաղթանակած, որովհետեւ դա վնասակար է, չի լինելու այդպես, եւ մենք չենք կարող թույլ տալ նման բան, դա ուղղակի թուլացնում է կազմակերպությունը:

Հարց․ Ես ճի՞շտ հասկացա, այսինքն՝ Հայաստանի համար ընդունելի տարբերակ կարող է համարվե՞լ, եթե ՀԱՊԿ արդյունավետության տեսանկյունից որոշվի, որ այլ երկրի ներկայացուցիչ պետք է ընտրվի ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի պաշտոնում:

Զոհրաբ Մնացականյան․ Երեք տարվա ռոտացիան վերաբերում է երկրին, ոչ թե անձին, սա հստակ իրավական եզրակացություն է: Այսինքն՝ մեր երկրի՝ գլխավոր քարտուղարի պարտականությունների կատարման երեք տարին դեռեւս չի լրացել: