Հարց (Պետրոս Ղազարյան). Ավարտվեց Բրյուսելում եռակողմ հանդիպումը: Ընդհանուր առմամբ, ինչպե՞ս կբնութագրեք, ի՞նչը կառանձնացնեք, ի՞նչը կկարևորեք:

Պատասխան (Արարատ Միրզոյան). Իսկապես, կարևոր հանդիպում տեղի ունեցավ ապրիլի 5-ին և, եթե հիշողությունս չի դավաճանում, երբևէ այսպիսի ձևաչափով հանդիպում չէր եղել, համենայն դեպս Հայաստանի հետ հարաբերությունների առումով՝ ԱՄՆ, ԵՄ և ՀՀ: Այս հանդիպումը չափազանց կարևոր հանգրվան էր ԱՄՆ և ԵՄ հետ մեր հարաբերությունների խորացման գործընթացի համատեքստում: Սա ոչ սկիզբն էր, ոչ էլ ամենևին ավարտը, այլ հանգրվաններից մեկը՝ գործընթացի մի մաս, կարևոր, բայց մաս:

Հարց. Ի՞նչ գործընթացի:

Պատասխան. Մենք սերտացնում ենք մեր հարաբերությունները և՛ Միացյալ Նահանգների հետ, և՛ Եվրոպական միության հետ: Եվ եթե ուշադիր եք եղել և ընթերցել եք համատեղ հայտարարությունը, որը արվեց հանդիպման արդյունքներով, այնտեղ բավականին հստակ ուղղություններ են նշվում, որոնք չափազանց կարևոր են մեզ համար՝ սկսելով ՀՀ ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության սատարումից, որը ամենակարևոր քաղաքական հայտարարությունն է, որի կարիքը մենք իսկապես այսօր ունենք, շարունակելով մինչև ժողովրդավարական բարեփոխումներին աջակցություն հայտնելը ԱՄՆ և ԵՄ կողմից: Եվ արդեն շարունակելով մյուս ուղղություններով՝ Հայաստանի տնտեսական, սոցիալ-տնտեսական, էներգետիկ, դիմակայունության, այդ թվում նաև՝ ատոմային էներգետիկայի, բայց ոչ միայն, որովհետև, կհիշեք, խոսվում էր նաև Հայաստանի Հանրապետությունից Էլեկտրաէներգիայի արտահանման մասին, սևծովյան ստորջրյա մալուխի մեծ ծրագրին Հայաստանի մասնակցության մասին և այլն: Խոսվում է, օրինակ, Հայաստանի տնտեսական հնարավորությունների դիվերսիֆիկացման մասին: Սա նշանակում է նաև աջակցություն մեր գործարարներին, որպեսզի հայկական արտադրությունը կարողանա ավելի որակյալ, ավելի միջազգային, եվրոպական ստանդարտներին համապատասխան արտադրանք արտադրել և ըստ այդմ հնարավորություն ունենա այդ ապրանքն իրացնել ԵՄ շուկայում: Խոսվում է նաև այն մասին, որ, օրինակ, զանազան մաքսային ռեժիմներ կարող են գործել և այլն:

Հարց. Շատ խոսվեց դիմակայության բարձրացման մասին: Ի՞նչ է դա նշանակում:

Պատասխան. Ներկայիս աշխարհում միջազգային աշխարհաքաղաքական գործընթացները բոլորիս աչքերի առաջ են, դրանք երբեմն քաոտիկ են, երբեմն անկանխատեսելի հետևանքներ ունեն և մարտահրավերները, որոնք այսօր կան ՀՀ համար, բայց ոչ միայն, իհարկե, դրանք լուրջ են և այս պայմաններում շատերը՝ տվյալ պահին Հայաստանն, ապահովագրված չի զանազան ռիսկերից, այդ թվում՝ տնտեսական: Այս անկանխատեսելիության պայմաններում անհրաժեշտ է նաև վերլուծություն անել, օրինակ՝ տնտեսական բաղադրիչի և տնտեսական անվտանգության, օրինակ՝ պարենային անվտանգության մասին, ինչի մասին կրկին խոսք կա համատեղ հայտարարության մեջ, հանձնառություն կա բարձրացնել Հայաստանի պարենային անվտանգությունը: Սա ևս նույն դիվերսիֆիկացիայի և ապահովագրման մասին է:

Հարց. Խոստացվեց 270 մլն դոլարի գրանտ և Միացյալ Նահանգներն հայտարարաեցին 64 մլն: Ինչի՞ է ուղղված լինելու այդ գումարը: Եվ շատերը ասում են մեր ակնկալիքներն ավելի շատ էին և դա քիչ է, որ Հայաստանի տնտեսությունը դիվերսիֆիկացվի:

Պատասխան. Տեսե՛ք, պետք չի առանձնացնել այդ գումարը, որի մասին խոսվեց ապրիլի 5-ի միջոցառման համատեքստում, մնացած բոլոր ծրագրերից: Եվ պետք չէր ի սկզբանե ակնկալել, թեև ես տեսել եմ, որ շահարկումները շատ էին, նույնիսկ մինչև հանդիպումը, որ, օրինակ՝ ԵՄ կամ ԱՄՆ շատ ավելի մեծ միանվագ գումար են տալու որպես ուղղակի աջակցություն Հայաստանի տնտեսությանը՝ ակնկալելով որ, ենթադրենք, ապրանքատեսակները, որոնք սպառման ավանդական ուղղություններ ունեն, այլևս չեն գնալու այդ ճանապարհով: Կոնկրետ 270 մլն եք նշում ԵՄ կողմից, բայց չմոռանանք նաև 2.6 մլրդ ուղենիշային նախաձեռնությունների մասին, որոնք իրականացման փուլում են, որոնց ֆինանսավորման մի մասն արդեն իրականացվել է և հիմա այս 270 մլնը հայտարարվեց, որը կրկին առանձին ծրագրերի է ուղղվելու, օրինակ՝ հայկական արտադրատեսակների որակների, ստանդարտների բարձրացման և այլն, և այլն: Սա այնպես չէր, որ մինչ այդ չկար որևէ այլ գումար, որը Հայաստանը ստանում էր որպես աջակցություն, ասենք, ԵՄ-ից և վաղն էլ այլևս չի լինելու այլ գումար: Ես ուզում եմ բոլորս շատ լավ հասկանանք, որ սա մի մեծ գործընթացի մաս է միայն. ոչ սկսվեց սրանով, ոչ էլ ավարտվեց:

Հարց. Անվտանգային թեմաներ քննարկվե՞լ են, թե ոչ։ Ռազմական, անվտանգային։

Պատասխան. Կոնկրետ ապրիլի 5-ի հանդիպման ընթացքում ռազմական բաղադրիչ չի եղել քննարկումների սեղանին, և հայտարարությունից էլ կարող եք դատել. այնտեղ չկա ռազմական բաղադրիչ: Բայց, իհարկե, այնուամենայնիվ, ինչի մասին խոսում ենք՝ Հայաստանի դիմակայունության ավելացումը, նաև ի վերջո անվտանգային դիմակայունություն է դառնում։

Հարց. Ժոզեպ Բոռելն ասաց, որ մեր գործնկերության խոդհրդի շրջանակում արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանի հետ պայմանավորվել ենք Հայաստան -Եվրոմիություն գործընկերային օրակարգը հասցնել հնարավոր ամենաբարձր մակարդակի։ Ի՞նչ է դա ենթադրում է, ի՞նչ է դա նշանակում։

Պատասխան. Մենք ունենք ՀՀ-ԵՄ ՀԸԳՀ համաձայնագիր և նաև ի հավելումն մենք ունենք նոր ուղենիշներ, ունենք երկուստեք պատրաստակամություն էլ ավելի խորացնել հարաբերությունները, բացահայտել նոր հնարավորություններ, և ուզում եմ կրկին հիշեցնել Եվրոպական խորհրդարանում Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի արտահայտած միտքն այն մասին, որ ՀՀ-ն պատրաստ է մոտենալ Եվրոպական միությանն այնքան, որքան դա ընդունելի կլինի, կամ որքան համաձայն կլինի Եվրոպական միությունը։ Իսկապես, գնում ենք մեր հարաբերությունների խորացման ճանապարհով, և ապրիլի 5-ի միջոցառումը և մինչ այդ նաև ուղենշային նախաձեռնությունները, մեր քննարկման սեղանին առկա մյուս կոմպոնենտները բոլորը դրա մասին են խոսում:

Հարց. Հանդիպումից առաջ կային շատ լուրջ քննարկումներ, թե՛ Հայաստանում, թե՛ Հայաստանից դուրս, որ սա մի մեծ հսկայական, ռազմական համաձայնագիր է լինելու, ընդհուպ մինչև ռազմական ինչ-որ կառույցներ են կառուցվելու սահմաններին, մի խոսքով, որ ՆԱՏՕ-ն և ԵՄ-ն մեզ կփրկի ապրիլի 5-ին: Այդ սպասումները գեներացվում էին և՛ Հայաստանում, և՛ Ռուսաստանում, և՛ Ադրբեջանում: Ձեր մեկնաբանությունը:

Պատասխան. Իսկապես, շատ հետաքրքիր էր դիտարկել, թե ինչպես են որոշ նարատիվներ ապրիլի 5-ի շուրջ սինխրոն, համահունչ, ներդաշնակ կերպով զարգացվում Հայաստանում որոշ շրջանակների կողմից, Ադրբեջանում և Ռուսաստանում որոշ շրջանակների կողմից: Բավականին հետաքրքիր էր այդ դիտարկումը: Ես ուզում եմ մեկ անգամ ևս ասել, որ ապրիլի 5-ին քննարկվել է այն, և արդյունքում այդ քննարկման եղել է այն հայտարարությունը, որ Հայաստանը պատրաստվում էր ունենալ, այսինքն՝ չի եղել այլ բաղադրիչ, որը քննարկել ենք՝ չի ստացվել: Նաև վերադառնալով ձեր նշած ռազմական ներկայությանը. ապրիլի 5-ի համատեքստում որևէ նման բան չի քննարկվել և կարող եմ ասել, որ նույնիսկ այն բառամթերքը և այն ձևը, որով այդ նարատիվը գեներացվում էր նշածս շրջանակների կողմից, որոշ դեպքերում անգամ ծիծաղելի էր: Այսինքն, մենք չէինք գնացել և չէինք բանակցում ՆԱՏՕ-ի զորք Հայաստան բերելու և դա հիմա չստացվեց: Ես այստեղ կարող եմ, եթե պատճառների մասին փորձենք տեսական ենթադրություններ անել, կարող եմ ենթադրել, որ նաև այդ շրջանակներին ի սկզբանե հայտնի էր, որ այդպիսի բան չի բանակցվում և այդպիսի բան տեղի չի ունենալու, բայց միտումնավոր կերպով արվում էր: Որոշների դեպքում, որ հետո ասեին, որ մեր ջանքերի արդյունքում չստացվեց, որոշների դեպքում որ հետո ասեին, որ այս իշխանությունները չկարողացան դա անել և կարող են լինել այլ բազմաթիվ պատճառներ, որպեսզի ակնկալիքներ գեներացնեն հանրության շրջանակներում և հետո ասեն, տեսեք էս էլ Եվրոպական միություն, էս էլ Միացյալ Նահանգները:

Հարց. Եղան արձագանքներ Ռուսաստանից և Ադրբեջանից: Վստահ եմ, Դուք կարդացել եք, ի՞նչ մեկնաբանություն ունեք: Ինչու՞ է դա ընկալվում Ռուսաստանի կողմից ընդհուպ մինչև ռուսական բազայի Հայաստանից հանելու քայլ:

Պատասխան. Ես չեմ ուզում մեկնաբանել արձագանքները: Մենք նախապես բազմիցս ասել ենք, որ այս միջոցառումը Հայաստանի, ԱՄՆ և ԵՄ հարաբերությունների մասին է, այդ հարաբերությունների սերտացման մասին է, Հայաստանի տարածքային ամբողջականությանը, ինքնիշխանությանը սատարման մասին է, Հայաստանի տնտեսական հնարավորությունների սատարման մասին է: Սա ուղղված չէ որևէ երրորդ երկրի դեմ և ՀՀ ինքնիշխան կերպով իրավունք ունի խորացնելու իր հարաբերություններն այն երկրի կամ կողմի հետ, ում հետ նպատակահարմար է գտնում: Չեմ ուզում մեկնաբանել արձագանքները: Կրկնում եմ, մենք նախապես ասել ենք, որ որևէ երրորդ կողմի դեմ սա ուղղված չէ, և արդյունքները ցույց են տալիս, որ որևէ երրորդ երկրի դեմ այնտեղ տարր չկա:

Հարց. Եթե խոսում ենք արձագանքներից, վերջերս Լավրովն էր արձագանքել Հայաստանի արտաքին քաղաքականությանը: Նա ասում էր, «Մտացածին պատրվակով գործը տանում են Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների փլուզմանը: Հայաստանը չի հիշատակում այն փաստը, որ հենց ՀԱՊԿ-ը ծանր իրավիճակներում բազմիցս պաշտպանել է Երևանի շահերը:»

Պատասխան. Իմ ռուսաստանցի գործընկերը շարունակաբար հնչեցնում է մեղադրանքներ՝ հղում անելով Պրահայի քառակողմ հայտարարությանը և այլ դրվագների. սա առաջին դեպքը չէ: Ես ուզում եմ նորից շարադրել դեպքերի պարզ հաջորդականությունը: 2022թ օգոստոս. Ռուսաստանը անում է միջնորդական առաջարկ, համաձայն որի, ի թիվս այլ դրույթների, կա դրույթ այն մասին, որ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի քննարկումը հետաձգվում է անորոշ ժամանակով: Հայաստանի Հանրապետությունը հայտնում է իր համաձայնությունը, որից հետո՝ օգոստոսի վերջին, Ադրբեջանը մերժում է այս առաջարկը և սեպտեմբերի 13-ին հարձակվում ՀՀ ինքնիշխան տարածքի վրա: Հայաստանի Հանրապետությունը, համաձայն սահմանված ընթացակարգերի, դիմում է իր դաշնակիցներին, դիմում է այն ռազմաքաղաքական ալյանսին, որի անդամ է ինքը՝ ՀԱՊԿ-ին, և աջակցություն խնդրում: Ի պատասխան, մենք մոտավորապես, եթե խտացնենք պատասխանը մեկ նախադասության մեջ և մի փոքր էլ պատկերավոր ասենք, ի պատասխան մենք լսում ենք, որ «հարգելի գործընկերներ, մենք շատ վստահ չենք, չունենք հստակ պատկերացում այն մասին, թե որտեղով է անցում Հայաստանի սահմանը, որն է Հայաստանի սահմանը, սահմանը սահմանազատված չէ, հետևաբար, մենք չգիտենք Հայաստանի վրա հարձակում եղել է, թե ոչ:»: Եվ սա այն պարագայում, երբ մենք ակնկալում էինք շատ պարզ բան. նախ ուղղակի արձանագրում, որ եղել է հարձակում Հայաստանի վրա և ապա քաղաքական, դիվանագիտական ջանքեր իրավիճակը հանգուցալուծելու ուղղությամբ: Մենք մեր ակնկալածը մեր դաշինքից չենք ստացել և բնական է, որ դրանից հետո խնդիր ենք դրել մեր առջև արձանագրել, որ ՀՀ և Ադրբեջանի միջև կա սահման և այդ սահմանը միջազգայնորեն ճանաչված սահման է: Սա սեպտեմբերի 13-ին էր հարձակումը, քննարկումները դրան հաջորդեցին և արդեն հոկտեմբերի 6-ին Պրահայում տեղի ունեցավ քառակողմ հանդիպում՝ ՀՀ վարչապետի, Ադրբեջանի նախագահի, Եվրոպայի խորհրդի նախագահի և Ֆրանսիայի նախագահի մասնակցությամբ և, ահա Պրահայի հանդիպման արդյունքում հրապարակվեց քառակողմ հայտարարություն, համաձայն որի կողմերը վերահաստատեցին միմյանց տարածքային ամբողջականության ճանաչումը՝ համաձայն 1991թ. Ալմա-Աթայի հռչակագրի և պայմանավորվեցին, որ այս հռչակագիրը պետք է ընկած լինի երկու երկրների միջև հետագա սահմանազատման հիմքում: Այսինքն, այստեղ շատ մեկնաբանությունների, ենթադրությունների տեղ էլ չկա, դեպքերի պատճառահետևանքային կապերը և դեպքերի հաջորդականությունն ինքնին շատ խոսուն են: Այստեղ վերլուծության տեղ էլ չկա: Օգոստոսին առաջարկ, Հայաստանի համաձայնություն, Ադրբեջանի մերժում, հարձակում Հայաստանի վրա, Հայաստանի դիմում ՀԱՊԿ-ին, Հայաստանին տրված պատասխան ՀԱՊԿ-ից և Պրահայի հայտարարություն: Շատ պարզ է ամեն ինչ:

Հարց. Իմիջիայլոց, ՀԱՊԿ-ի քարտուղարությունը վերջերս պատասխանեց այն հարցին, որ Հայաստանի իշխանությունները բազմիցս հղում են, թե որոնք են Հայաստանի սահմանները և ՀԱՊԿ-ի պատասխանատվությունը: Նրանք ասում են, որ որտեղ կա երկկողմ պայմանագրով սահման, դա պատասխանատվություն է, իսկ որտեղ չկա՝ ավարտվում է ՀԱՊԿ-ի պատասխանատվությունը, այսինքն՝ հայ-ադրբեջանական սահմանն իրենց պատասխանատվությունը չի:

Պատասխան. Դե տեսեք, նախ, ես չգիտեմ ինչքանով է իրավասու ՀԱՊԿ քարտուղարությունն անել նման հայտարարություն, բայց նույնիսկ եթե սա ՀԱՊԿ, այսինքն՝ անդամ պետությունների որոշումն է, ապա ուրեմն ամեն ինչ ավելի վատ է, շատ ավելի վատ: Այսինքն, այդ կազմակերպությունն ասում է, որ ՀՀ սահմանները չի ճանաչում և ասում է, որ իր պատասխանատվության գոտին այստեղ հստակ չէ, Հարավային Կովկասում իր պատասխանատվության գոտին հստակ չէ: Բայց այստեղ նույնիսկ մի տեսական զավեշտ կա. պատկերացրեք, ստացվում է, որ ՀԱՊԿ-ը պատրաստ էր նույնիսկ, սա ոչ միայն Հայաստանի դեպքում, այլ բոլոր անդամ պետությունների դեպքում, պաշտպանել այն սահմանները, որոնք կարող են ճանաչվել հարձակվողի և հարձակման ենթարկվածի միջև, այսինքն, եթե երկու այլ երկիր պայմանավորվեն ինչ-որ կոնկրետ սահմանի մասին, այդ սահմանը իրանք կճանաչեն: Այսինքն, եթե ոչ ՀԱՊԿ անդամ պետություն հարձակվի ՀԱՊԿ անդամ պետության վրա և պարտադրի ճանաչել ինչ-որ սահմաններ, ՀԱՊԿ-ը միայն կարող է ընդունել այդ սահմանները:

Հարց. Սա ենթադրում է, որ եթե սահմանը դելիմիտացված չէ, ուրեմն պետական սահման չկա:

Պատասխան. Բոլորովին ոչ: Սահմանը, եթե սահմանազատված չէ, չի նշանակում որ սահման չկա: Նույնիսկ ձևակերպման մեջ է պատասխանը՝ սահմանի սահմանազատում, այսինքն՝ այդ սահմանը կա, որ հետո դա սահմանազատում են: ՀՀ և Ադրբեջանն ունեն պետական սահման, նրանք այդ սահմանը ճանաչել են դեռևս 1991 թվականին, ի թիվս 11 այլ նախկին խորհրդային պետությունների, և նրանք պայմանավորվել են, որ նախկին խորհրդային սոցիալիստական հանրապետություննների միջև վարչական սահմաններն այժմ ճանաչվում են որպես նորանկախ պետությունների միջև սահմաններ:

Հարց. Բայց տեսեք, հնարավո՞ր է՝ ԵՄ-ի հետ դիվերսիֆիկացնել հարաբերությունները տնտեսության առումով, այսինքն՝ գումարներ ստանալ, պայմանագրեր կնքել, Դուք ասացիք մաքսային ռեժիմներ են հնարավոր, այնպես անել, որ քո արտադրանքի որակը բարձրանա և այն ուղղես դեպի Եվրոպա, և մնալ ԵԱՏՄ անդամ: Մյուս կողմից, հնարավո:ր է արդյոք՝ Ֆրանսիայի և այլ երկրների հետ զարգացնել պաշտպանությունը, անվտանգությունը, ռազմատեխնիկական համագործակցությունը, ռազմական կրթությունը, բանակի կազմավորումը, նոր ձևավորումը և մնալ ՀԱՊԿ անդամ: Արդյո՞ք Ռուսաստանի մտահոգությունները օբյեկտիվ չեն:

Պատասխան. Ես չեմ կարող պատասխանել Ռուսաստանի փոխարեն, բայց ակնհաւտ է, որ ՀՀ զարգացումը բխում է ՀՀ շահերից և, տնտեսական զարգացումն առաջին հերթին, և նաև մյուս կողմից իր տնտեսական մյուս գործընկերների շահերից, ենթադրում եմ: Ես այդպես կմտածեի: ՀՀ-ն հետամուտ է բարեփոխումների օրակարգին՝ և՛ բանակի բարեփոխումների օրակարգին, և՛ տնտեսության բարեփոխումների օրակարգին: ՀՀ հետամուտ է նոր շուկաներին, մատչում ստանալու օրակարգին, իր արտադրանքների արդիականացման օրակարգին, բազմաթիվ այլ կողմերի, երկրների կամ երկրների խմբերի հետ քաղաքական և տնտեսական հարաբերություններ զարգացնելու օրակարգին:

Հարց. Տեսե՛ք, նաև, քանի որ խոսեցինք Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մասին, այնտեղից մեզ ասում են, մի քանի ամիս այդ նարատիվը շրջանառվում է, որ Հայաստան-Ադրբեջան սահմանների բացումը պատրաստ էր ստորագրման և այդ Հայաստանն Արևմուտքի դրդմամբ չբացեց, չստորագրեց այդ համաձայնագիրը: Սա մեկ: Եվ երկրորդ, որ այն, ինչ Դուք հիմա անում եք դեպի Արևմուտք, դա չի բխում հայ ժողովրդի շահերից: Հայ ժողովրդի շահերն այլ են: Ձեր մեկնաբանությունը:

Պատասխան. Նախ, խնդրում եմ թույլ տան Հայաստանն ինքը որոշի՝ որն է իր շահը և ՀՀ քաղաքացիներն իրենք որոշեն իրենց շահերը, և հայ ժողովրդի տրամադրությունների մասին դատողություն անելիս խորհուրդ կտայի, նաև, հետևել հանրային կարծիքի հարցումներին, դրանց օրինակները բազմաթիվ են, և դրանք բավականին խոսուն կլինեն, կարծում եմ ենթադրություններ անողների համար, և բավականին ինդիկատիվ, հուսով եմ: Իսկ ինչ վերաբերվում է ենթակառուցվածքների ապաշրջափակմանը, ապա այստեղ ՀՀ դիրքորոշումը շատ հստակ է, հանրային, հիմնավոր և շատ բացատրելի և հասկանալի, հուսամ: Մենք ոչ միայն պատրաստ ենք, այլև մենք շահագրգռված ենք մաս դառնալ նոր միջազգային տարանցիկ ուղիների:

Հարց. Բա նրանք ասում էին պետք է ստորագրեին, բայց Հայաստանը չստորագրեց՝ Արևմուտքի դրդմամբ:

Պատասխան. Տեսե՛ք, մենք մեր այս դիրքորոշումն ունենք և պատկերացումն ունենք և մենք այս պատկերացման շրջանակներում պատրաստ ենք օր առաջ ստորագրել այդ ենթակառուցվածքներն ապաշրջափակող հայտարարությունը, պայմանագիրը, նախագիծը: Մենք, կրկնում եմ, շահագրգիռ ենք մաս դառնալ միջազգային նոր տարանցիկ ուղիների, որոնք կարող են Հայաստանի տարածքով ապահովել ուղևորափոխադրումներ և բեռնափոխադրումներ Չինաստանից մինչև Եվրոպա, օրինակ: Եվ սա բխում է ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև շատ ավելի մեծ ռեգիոնի շահերից: Եվ մենք պատկերացնում ենք, որ այդ ապաշրջափակումը կարող է տեղի ունենալ մեր ինքնիշխանության լիարժեք հարգման պայմաններում, այդ ենթակառուցվածքների նկատմամբ մեր իրավազորության լիարժեք հարգման պայմաններում, ինչպես նաև, իհարկե, փոխադարձության, հավասարության սկզբունքի հիման վրա. ինչպես մեր հարևան Ադրբեջանը կարող է բեռներ տեղափոխել ՀՀ տարածքով, նույն կերպ ՀՀ պետք է կարողանա բեռներ տեղափոխել Ադրբեջանի տարածքով: Այստեղ ոչ մի տարօրինակ բան չկա, բնականաբար, մենք նաև պատրաստ ենք ապահովել մեր տարածքով անցնող ուղիների, բեռների, ուղևորների անվտանգությունը: Մենք նույնիսկ այդ նպատակով մեր ազգային անվտանգության ծառայության համակարգում հատուկ այդ ենթակառուցվածքների անվտանգության ապահովման համար ստորաբաժանում ստեղծեցինք:

Հարց. Բա ինչու՞ են ասում՝ մենք չենք ստորագրում:

Պատասխան. Նրանք ասում են՝ մենք չենք ստորագրում, որովհետև նրանք մի փոքր այլ պատկերացում ունեն այդ ենթակառուցվածքների մասին: Եթե իրենք պատկերացնում են, որ այդտեղ պետք է կանգնեն երրորդ կողմի զինված ուժեր, ենթադրենք՝ պայմանական ապաշրջափակվող երկաթուղիների երկայնքով երրորդ կողմի զինված ուժեր, և եթե նրանք պատկերացնում են, որ Հայաստանի Հանրապետության տարածք մտնելիս և դուրս գալիս սահմանահատման որևէ ընթացակարգ չպետք է պահպանվի, ապա մենք շատ հեռու ենք փոխհամաձայնությունից: Մենք, իհարկե, պատրաստ ենք պարզեցնել եղած ընթացակարգերը, օրինակ, հիմա այս օրերին աշխարհը բազմաթիվ տեխնոլոգիական նորարարություններ է կիրառում. բեռների ստուգման էլեկտրոնային սարքավորումներ գոյություն ունեն, մարդկանց նույնականացման բազմաթիվ ավելի ժամանակակից հնարավորություններ կան, մենք չենք ուզում պահել Հայաստան մուտք գործող կամ Հայաստանով անցնել ցանկացողներին ինչ-որ ժամերով հերթերի մեջ կամ արհեստական խոչընդոտներ ստեղծել, բոլորովին ոչ: Մենք պատրաստ ենք պարզեցնել այս ընթացակարգերը և մենք պատրաստ ենք, ինչպես արդեն նշեցի, հատուկ կերպով ապահովել այդ ենթակառուցվածքների, մարդկանց, բեռների անվտանգությունը: Հանդուրժել, որ երրորդ երկրի ուժեր կկանգնեն այդ ճանապարհի կամ երկաթուղի երկայնքով կամ որևէ մեկը Հայաստան կմտնի կամ Հայաստանից դուրս կգա առանց ամենապարզ անձնագրային կամ մաքսային հսկողության կամ առանց այդ ընթացակարգերն անցնելու. դա անթույլատրելի է և չի կարող ընդունվել մեր կողմից: Մենք այսօր էլ մոտ ենք, մենք կարող ենք նշածս պայմաններով՝ մեր ինքնիշխանության լիարժեք հարգմամբ և նաև հարևանի ինքնիշխանության լիարժեք հարգմամբ, վաղը ստորագրել ապաշրժափակմանը վերաբերող որևէ փաստաթուղթ:

Հարց. Եվրոպական միության դիտորդների մասին. Ապրիլի 5-ին ընդառաջ և այդ գիշերն Ադրբեջանը կրակեց և դրանից առաջ հայտատարեց, որ Հայաստանը զորքերը մոտեցնում է սահմանին, զորաշարժեր և այլն: Եվ մենք թերևս առաջին անգամ տեսանք՝ ԵՄ դիտորդները հայտարարություն արեցին: Մինչ այդ ևս շատ դեպքեր էին եղել, բայց նրանք լուռ էին: Կլաարը հայտարարություն արեց, որ Հայաստանի կողմից չկա նման իրադրություն, և ոչ մի զորքերի տեղաշարժ և կուտակում չկա: Ինչո՞վ է պայմանավորվում հենց այս հայտարարությունը, ինչու՞ նրանք հայտարարություն արեցին, արդյո՞ք Ադրբեջանի կողմից կա սրելու, էսկալացնելու միտում:

Պատասխան. Իսկապես, նախորդող օրերին մենք տեսանք դա: Ադրբեջանական կողմի հաղորդագրություններն այս մասին, որ հայաստանյան կողմում զորքերի անսովոր տեղաշարժ կա, կուտակումներ կան: Իհարկե, դա բոլորովին չէր համապատասխանում իրականությանը: Ցանկանում եմ ևս մեկ անգամ ասել, որ ակնհայտորեն ՀՀ-ն իրավիճակի սրմամբ շահագրգռված չէ: ՀՀ-ն էսկալացիայով շահագրգռված չէ, և բոլոր այդպիսի քայլերը՝ դրդել և պատրվակ գտնել նոր էսկալացիաների համար, միայն սադրանք են և պատրվակ: Այս առումով կոնկրետ այս իրավիճակի լիցքաթափման համատեքստում ես կարևորում եմ ԵՄ դիտորդական առաքելության հայտարարությունը և, ընդհանրապես, ուզում եմ արձանագրել, որ ԵՄ այս դիտորդական առաքելությունը դարձել է Հայաստան-Ադրբեջան սահամանագծի երկայնքով կայունության բավականին իրական, շոշափելի, արդյունավետ գործոն: Մենք շատ ենք կարևորում այս առաքելությունը: Ուզում եմ նաև անդրադառնալ վերջին կրակոցներին, նույնիսկ քաղաքացիական օբյեկտների (տան, ավտոմեքենայի) ուղղությամբ եղան կրակոցներ: Այս անկանոն կրակոցները որևէ կերպ չեն նպաստում խաղաղության գործընթացին և նույնիսկ հասկանալի էլ չեն մեզ համար: Մի կողմից մենք նստում ենք լուրջ բանակցությունների սեղանի շուրջ, խաղաղության գործընթաց ենք նախաձեռնում և ամբողջ աշխարհին ասում ենք՝ խաղաղություն ենք ուզում կառուցել, մյուս կողմից՝ ահա, ադրբեջանական կողմը գալիս և բոլորին՝ միջնորդների կամ հանդիպումների կազմակերպիչներին կամ մեզ՝ երկկողմ հանդիպումների ժամանակ, հավաստիացնում է, որ խաղաղություն է ուզում կառուցել, և մյուս կողմից՝ ահա այսպիսի միջադեպեր սահմանին, նաև տեղեկատվական արշավ, պատրվակներ էսկալացիայի համար: Ես ցանկանում եմ ևս մեկ անգամ էլ ասել. մենք փորձում ենք խաղաղություն կառուցել: Հայաստանի Հանրապետությունը հավատարիմ է խաղաղության օրակարգին՝ Հարավային Կովկասում երկարատև խաղաղության օրակարգին, բայց սա անելու համար մենք նաև պետք է նույն պատրաստակամությունը տեսնենք նաև մյուս կողմից:

Հարց. Պարո՛ն Միրզոյան, ապրիլի 5-ի հանդիպումով մենք ավելի ենք սերտանում Եվրոպայի հետ, և մենք ունենք ևս մի հարևան, շատ կարևոր բարեկամ՝ Իրանը, որի հարաբերությունները արևմուտքի հետ այդքան էլ հարթ չեն: Մենք կարողանու՞մ ենք Իրանի հետ երկխոսել, բացատրել, որ սրա մեջ հակաիրանական տարր, բաղադրիչ, ուղղվածություն չկա:

Պատասխան. Մենք իսկապես շատ լավ բարեկամական հարաբերություններ ունենք Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ: Մենք ունենք գրեթե բոլոր ոլորտների վերաբերյալ բավականին արդյունավետ երկխոսություն: Մենք մշտական կապի մեջ ենք և որևէ թյուրըմբռնում չկա: Դուք քիչ առաջ նշեցիք արձագանքներն ապրիլի 5-ի շուրջ. որևէ բացասական արձագանք Իրանից չենք լսել:

Հարց. Ի՞նչ փուլում է խաղաղության պայմանագիրը: Որտե՞ղ է այն կանգնել: Մոտ ենք, մոտ ենք, մոտ ենք, մոտ ենք, շատ մոտ ենք, պատմական հնարավորություն և այլն, ձայն չկա հիմա:

Պատասխան. Ես իրոք կարծում եմ, որ մենք հիմա ունենք Հարավային Կովկասում երկարատև խաղաղություն հաստատելու պատմական հնարավորություն: ՀՀ-ն հավատարիմ է խաղաղության օրակարգին և բոլոր բանակցություններում կառուցողական է մոտենում բոլոր հարցերին: Խաղաղության պայմանագրի կոնկրետ կնքման շուրջ բանակցություններում մենք մի շարք փոխադարձ համաձայնությունների արդեն եկել ենք: Ցավոք, երկու հիմնական հարց կա, որտեղ կողմերի պատկերացումները հեռու են միմյանցից: Առաջինը վերաբերում է, իհարկե, տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչմանը և հետագա սահմանազատման գործընթացին և կրկին պետք է խոսեմ Ալմա-Աթայի հռչակագրի մասին: Զարմանալիորեն, մենք մի քանի անգամ ամենաբարձր մակարդակով պայմանավորվել ենք:

Պետրոս Ղազարյան. Պարո՛ն Միրզոյան, Բլինքենի վերջին զանգը Ալիևին. Ալիևը ասել էր, որը ինքը հավատարիմ է Ալմա-Աթայի հռչակագրին:

Այո, ճիշտ եք: Մինչ այդ առնվազն երեք, չորս անգամ վարչապետ Փաշինյանի, նախագահ Ալիևի, այլ դեպքերում նախագահ Միշելի կամ նախագահ Մակրոնի կամ Գերմանիայի կանցլերի մասնակցությամբ, տարբեր դրվագներով Ռուսաստանի նախագահի մասնակցությամբ տեղի ունեցած հանդիպումների ընթացքում եղել են հայտարարություններ, որտեղ կողմերը պայմանավորվել են վերահաստատել են միմյանց տարածքային ամբողջականության ճանաչումն Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա և պայմանավորվել են, որ սահմանազատումը տեղի է ունենալու կրկին 1991թ. Ալմա-Աթայի հռչակագրին համահունչ: Այն է, ըստ էության, երկու երկրների մեջ ԽՍՀՄ փլուզման պահին եղած սահմանի վերարտադրությունը գետնի վրա: Սրա մասին է խոսքը: Այո, մի քանի անգամ կողմերը պայմանավորվել են, այո, ճիշտ հիշատակեցիք, պետքարտուղար Բլինքենի հետ հեռախոսազրույցի արդյունքում ադրբեջանական կողմի մամլո հաղորդագրության մեջ կրկին կար Ադրբեջանի հավատարմությունն Ալմա-Աթային, և ինձ համար ևս տարօրինակ է, որ երբ մենք փորձում ենք խաղաղության պայմանագրի նախագծում այս պայմանավորվածությունն արտացոլել, այս պայմանավորվածությանը հղում անել, Ալմա-Աթայի հռչակագրին հղում անել տարածքային ամբողջականության ճանաչման համատեքստում և սահմանազատման համատեքստում, մենք տեսնում ենք Ադրբեջանի դժկամությունը: Հուսանք՝ կկարողանանք առաջիկայում ավելի մեծ և ավելի ամուր փոխըմբռնում ձեռք բերել այս հարցում: Երկրորդ առանցքային կետը ենթակառուցվածքների ապաշրջափակումն է, բայց այդ մասին արդեն առիթ ունեցել ենք խոսել:

Հարց. Ի՞նչ փուլում են սահմանազատման և սահմանագծման աշխատանքները: Չէ՞ որ սա առանձին պրոցես է, կարծես թե, որ գնում է հանձնաժողովների միջև: Ու՞ր ենք մենք հասել:

Պատասխան. Այո, դա մեծ հաշվով առանձին գործընթաց է, որը պետք է, այնուամենայնիվ, դիտարկել ընդհանուր հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի համատեքստում: Գիտեք, որ վերջին շրջանում արդեն աշխատանքային հանդիպումներ տեղի ունեցան երկու հանձնաժողովների միջև, և հիմա նրանց քննարկման սեղանին մի քանի տարբերակներ կան: Գուցե, առաջիկայում հաջողվի այստեղ ևս առաջընթաց ունենալ:

Հարց. Պարոն Միրզոյան, ինչպիսի՞ն են Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները: Վերջին կոնտակտը, եթե չեմ սխալվում, Անթալիայում էր, որտեղ Քըլըչն առաջարկեց հանդիպում անել Երևանում: Մենք ասեցինք՝ կմտածենք, կպատասխանենք և այստեղից հետո, ոնց որ թե, առաջընթաց չկա: Ի՞նչ փուլում ենք մենք:

Պատասխան. Վերջին հանդիպումը, իսկապես, եղել է Անթալիայում, բայց դրանից հետո շփումներն, իհարկե, շարունակվում են: Անթալիայում մենք ավելի լայն փոխըմբռնման եկանք, ես կարծում եմ, մի շարք հարցերի շուրջ: Մենք վերահաստատեցինք մեր երկուստեք հանձնառությունը բացել ցամաքային սահմանը Թուրքիայի և Հայաստանի միջև երրորդ երկրների քաղաքացիների համար և Հայաստանի ու Թուրքիայի այն քաղաքացիների համար, ովքեր դիվանագիտական անձնագիր ունեն: Հուսամ՝ առաջիկայում կտեսնենք դրա իրականացումը, բայց կան զուգահեռ նաև այլ գործընթացներ, օրինակ՝ Անիի պատմական կամրջի վերականգման համատեղ ծրագիրը, մի քանի այլ բաներ, որոնք երկու կողմերը քննարկում են ինտենսիվ, այդ թվում նաև՝ հատուկ բանագնացների միջոցով՝ պարոն Ռուբինյանն ու պարոն Քըլըչը կապի մեջ են: Կկազմակերպվի նրանց հանդիպումը, և կկարողանանք էլի մի փոքր էլ առաջ գնալ:

Հարց. Վիզաների ազատականացման գործընթաց կա՞, թե՞ չկա, և մեր կենդանության օրոք կտեսնե՞նք դա, թե՞ ոչ:

Պատասխան. Վիզաների ազատականացումը ՀՀ-ԵՄ ՀԸԳՀ համաձայնագրի մաս է, գիտեք, և նաև Հայաստանի և ԵՄ միջև երկխոսության օրակարգի կարևոր մաս: Մենք խոսում ենք այդ հարցի շուրջ, և կարող եմ ասել, որ ըմբռնումը և աջակցությունը ԵՄ շրջանակներում այս հարցի շուրջ էականորեն աճել է: Չեմ ուզում իրադարձություններից առաջ անցնել, բայց կարծում եմ, որ այո, կտեսնենք: