Վ. Օսկանյան. - Այսօրվա մամուլի ասուլիսի թեման Հայաստան-Սփյուռք խորհրդաժողովն է: Խորհրդաժողովը տեղի կունենա սեպտեմբերի 18-20-ը, ինչը, բնականաբար, համընկնում է Հայաստանի անկախության 15-ամյակի հետ: Կարծում եմ` 15 տարի անց այս երրորդ խորհրդաժողովը հնարավորություն կտա մեզ փորձել գնահատական տալ մեր անցած ճանապարհին, թե ինչ է արվել այս տասնհինգ տարիների ընթացքում, նաեւ նախանշել, ուրվագծել այն, ինչ պետք է անենք եկող տարիների ընթացքում:

Այս տարիների ընթացքում շատ բան է արվել Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններում, կարծում ենք, իբրեւ երկու խորհրդաժողովների արդյունք, արդեն ստեղծվել է բավական լուրջ ինստիտուցիոնալ կառույց: Անվանական այդ կառույցը չկա, բայց տարբեր միջոցառումների միջոցով կարելի է ասել, որ դարձել է ինստիտուցիոնալ, որովհետեւ կան «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» միջոցառումները, Համահայկական խաղերը եւ տարբեր միջոցառումներ, որոնք ունեն պարբերական բնույթ: Դրանք արվել են ի շնորհիվ երկու խորհրդաժողովների ընթացքում կայացված որոշումների, եւ այս 15 տարիների ընթացքում եւ Հայաստանը, եւ սփյուռքը բավական լուրջ ճանապարհ են անցել:

Կարծում եմ` այսօր եւ Սփյուռքը, եւ Հայաստանը գտնվում են որակական բոլորովին նոր հարթության վրա: Մի կողմից փոխվել են նաեւ մարտահրավերները, նոր խնդիրներ են առաջացել , մյուս կողմից էլ մեր հնարավորություններն են փոխվել, առավել հուժկու են դարձել, մեր ներուժն է մեծացել: Այդ պաճառով այս խորհրդաժողովը, որը համընկնում է նաեւ 15-ամյակի հետ, մեծ, լուրջ հնարավորություն է տալու մեր առաջ նոր, մեր ներուժին առավել համահունչ խնդիրներ դնել: Ի լրումն մեր համընդհանուր համահայկական խնդիրների, որոնք միշտ էլ եղել են Հայաստան-Սփյուռք օրակարգում, դրանց մասին անընդհատ խոսել ենք, անդրադարձել ենք, հարցադրումներ ենք մեր առաջ դրել, մի մասի պատասխանը տվել ենք, մյուս մասինը դեռեւս ոչ, ուզում ենք այս խորհրդաժողովի ընթացքում եւ արդեն որոշում կա, օրակարգում դնել Հայաստանի տնտեսական հարցերին վերաբերող մի կարեւորագույն խնդիր` գյուղական շրջանների համապարփակ զարգացման խնդիրը: Այնպես որ, այս խորհրդաժողովը նախորդներից կտարբերվի նաեւ այս գործնական ծրագրով, որը տնտեսական բնույթի ծրագիր է եւ այսօր հայության առաջ կանգնած կարեւորագույն խնդիրներից մեկն է. դարձնել Հայաստանի զարգացումը առավել ամբողջական, առավել համապարփակ եւ առավել համահունչ այսօր մեր տարածաշրջանում ընթացող գործընթացներին:

Խորհրդաժողովը հիմնականում երեք մաս կունենա` առաջինը, ամսի 18-ին կլինի պլենար նիստ, որտեղ, ինչպես նախորդ երկուսի ընթացքում, ելույթ կունենան Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի նախագահները, մեր կրոնական առաջնորդները, Ամենայն հայոց կաթողիկոսը, նաեւ Մեծն տան Կիլիկիո Արամ կաթողիկոսը, մյուս կրոնական միաբանությունների առաջնորդները, համահայկական բնույթ ունեցող կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, կարող են նաեւ ելույթ ունենալ անհատ սփյուռքահայեր: Պլենար նիստին գնահատական կտրվի մեր անցած ճանապարհին եւ առաջարկություններ կարվի հետագա անելիքների մասին:

Խորհրդաժողովի երկրորդ մասը ամսի 19-ին ամբողջությամբ նվիրված կլինի գյուղական ծրագրին: Այդ նիստին հիմնականում կմասնակցեն այն անհատները, կազմակերպությունների ներկայացուցիչները, այն մի խումբ մարդիկ, միջազգային կազմակերպությունները, որոնք մինչ այդ իրենց մասնակցությունն են խոստանում ապահովել գյուղական ծրագրի իրականացմանը: Այդտեղ կուրվագծվեն ծրագրի իրականացման մեխանիզմները, կծրագրավորվեն կոնկրետ ծրագրի հետ առնչվող բոլոր հարցերը, կպարզվեն մանրամասները: Խորհրդաժողովի երրորդ մասը նվիրված կլինի մեր համընդհանուր խնդիրներին, որոնց հնարավորություն կունենանք անդրադառնալ համաժողովի միջոցով, որի խորագիրն է «Նոր պատասխաններ հին խնդիրներին 21-րդ դարի ազգ-պետության համար»: Մենք հնարավորություն կունենանք քննարկել երկքաղաքացիության, լեզվի եւ, առհասարակ, ինքնության, հայրենադարձության, կրթության խնդիրներ: Խորհրդաժողովը, երեւի թե, կտեւի մեկուկես օր` ամսի 19-ի օրվա երկրորդ կեսը եւ ամբողջ 20-ը ներառյալ: Օրվա վերջին տեղի կունենա խորհրդաժողովի պաշտոնական փակումը:

Ամսի 21-ին մեր անկախության օրն է, կլինեն բազմաթիվ միջոցառումներ, որոնց մասնակցելու հնարավորություն կունենան նաեւ խորհրդաժողովի մասնակիցները:

Այդ ամբողջ շաբաթվա ընթացքում տեղի կունենա նաեւ երկու ֆորում. մեկը տնտեսական ֆորումն է, որը կազմակերպելու է Արդյունաբերության եւ զարգացման նախարարությունը, դրա մասին, կարծում եմ, համապատասխան հայտարարություն արվել է արդեն, երկրորդը` ագրոֆորումն է, որը կկազմակերպի Գյուղատնտեսության նախարարությունը, դրա մանրամասները մոտ օրերս նույնպես կհրապարակվեն: Տեղի կունենա նաեւ հայկական ապրանքների եւ գյուղատնտեսական ապրանքների երկու ցուցահանդես: Այնպես որ, ամբողջ շաբաթը հագեցած կլինի եւ կոնկրետ համաժողովին վերաբերող միջոցառումներով, եւ հարակից միջոցառումներով, կլինեն նաեւ բազմաթիվ մշակութային ծրագրեր ամբողջ շաբաթվա ընթացքում: Խորհրդաժողովը բոլորի համար բաց է լինելու, իհարկե, մասնակիցները պետք է հայտ ներկայացնեն: Հրավերներ կուղարկվեն միայն այն անհատներին եւ կազմակերպություններին, որոնք հրավիրվում են խորհրդաժողովի պլենար նիստում ելույթ ունենալու, Հայաստանից եւ Սփյուռքից մյուս բոլոր ցանկացողների համար խորհրդաժողովը կլինի բաց: Հայտերը զետեղված են մեր կայքերում, հնարավորություն կա կայքի միջոցով կամ անմիջապես դիմելով ԱԳՆ սփյուռքի քարտուղարություն` ստանալ, լրացնել եւ ներկայացնել հայտը այդ օրերին խորհրդաժողովին մասնակցելու հնարավորություն ունենալու համար:

Մի փոքր մանրամասնեմ գյուղական ծրագիրը, որը խորհրդաժողովի նորարարությունն է, եւ փորձեմ հիմնավորել, թե ինչու է այդ ծրագիրը դրվում Հայաստան-Սփյուռք խորհրդաժողովի օրակարգում: Երկու հիմնական պատճառ կա` առաջինը, այսօր Հայաստանում ստեղծվել է տնտեսական զարգացման մոմենտում, մեր տնտեսությունը արձանագրում է բավական բարձր աճ: Միաժամանակ բոլորս տեսնում եւ գիտակցում ենք, որ այդ աճը չի թափանցում գյուղական շրջաններ, եւ Հայաստան ցանկացած այցելողի համար դա բավական տեսանելի ու ակնհայտ է, դա լուրջ խոչընդոտ է երկրի համապարփակ զարգացման համար: Այդ պատճաով կարծում ենք` այս հարցը նաեւ մտահոգում է մեր սփյուռքահայ հայրենակիցներին, եւ այս ծրագիրը նրանց համար ընկալելի, ընդունելի եւ ցանկալի է, գիտենք, որ նրանք անպայման կուզենան ներդրում ունենալ այդ խնդրի լուծման համար: Երկրորդ հիմնական պատճառն այն է, որ ստեղծվել է լուրջ մոմենտում միջազգային կազմակերպությունների մասնակցության առումով, որոնց ուշադրությունը հաջորդ չորս հինգ տարիների ընթացքում կկենտրոնանա գյուղական շրջանների վրա: Միացյալ Նահանգների Հազարամյակի ծրագիրը` 238 միլիոն դոլար, հիմնականում միտված է գյուղական շրջաններին, համաշխարհային բանկի ծրագրերը նույնպես գյուղական շրջաններին են միտված: Այսօր արդեն կան բազմաթիվ սփյուռքահայ կազմակերպություններ, որոնք ծրագրեր են իրականացնում գյուղական շրջաններում, բայց այդ ծրագրերը, համենայն դեպս, իրականացվում են հատվածական մոտեցումով: Այս ծրագրի նպատակն է սփյուռքի միջոցով, Հայաստան-Սփյուռք խորհրդաժողովի միջոցով առաջին հերթին կոորդինացնել այդ բոլորը, առավել նպատակային դարձնել եւ փորձել լրացնել միջազգային կազմակերպությունների իրականացրած ծրագրերը: Այնպես որ, մի կողմից մեր տնտեսական զարգացման տեմպերը, մյուս կողմից հիմնական միտվածությունը դեպի գյուղական շրջաններ ստեղծում են այն պարարտ հողը, որտեղ սփյուռքը կկարողանա ներդրում ունենալ եւ դրանով առավել ամբողջական դարձնել գյուղական շրջանների զարգացմանը միտված ծրագրերը: Իհարկե, հնարավոր չէ բոլոր գյուղերում միանգամից ծրագրեր սկսել, այդ պատճառով որոշում է կայացվել սկսել սահմանամերձ շրջաններից: Հայաստանում այսօր կան հարյուր հիսունից ավելի սահմանամերձ գյուղեր, նույնիսկ այդ հարյուր հիսունը միանգամից սկսել հնարավոր չէ: Մենք կսկսենք մինչեւ սեպտեմբեր ունեցած հնարավորություններով, հովանավորներով. ծրագիրը հռչակելուց եւ սկսելուց հետո համոզված ենք, որ մասնակիցների թիվը ժամանակի ընթացքում կավելանա: Կոնկրետ քանի գյուղով կսկսենք, այս պահին դժվար է ասել, բայց կարծում ենք` հնարավորություն կունենանք 20-25-ով նվազագույնը սկսել, ծրագիրը հռչակել, եւ փորձել ընթացքում թիվը մեծացնել եւ ամբողջացնել: Մինչեւ սեպտեմբեր մի քանի կարեւոր այլ միջոցառումներ կան: Երեկ արդեն մամուլի ասուլիսից իմացաք «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» միջոցառման մասին, դա Հայաստան- Սփյուռք հերթական ծրագրերից է: Ուզում եմ նաեւ հայտարարել, որ հուլիսի 10-15-ը տեղի կունենա «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնը: Այն երրորդն է, եւ կլինի առավել ծավալուն, առավել ընդգրկուն, քանի որ փառատոնի քարտուղարությունն արդեն երեսունհինգ երկրներից ստացել է 200-ից ավելի ֆիլմերի հայտ: Ժյուրիի կազմն էլ է առավել ընդգրկուն եւ հեղինակավոր դարձել: Համոզված ենք, որ երեւանյան այս փառատոնն առավել հեղինակային կլինի եւ կարծում եմ` այն արժանի տեղ կգտնի միջազգային փառատոնների շարքում:

Հարց. - Կարո՞ղ եք հերքել կամ հաստատել լուրերը, որ Հայաստանի դեսպանատները արտերկրում մոբիլիզացված են եղել` Անդրեի երգի համար միավորներ հավաքելով:

ԱՄՆ պետքարտուղարությունը Հայաստանի մասով խիստ է արտահայտվել թրաֆիկինգի դեմ պայքարի կանխարգելման առումով. համաձա՞յն եք այդ զեկույցի հետ, ինչպիսի՞ն է պաշտոնական Երեւանի դիրքորոշումը:

Վ. Օսկանյան. - Այդ զեկույցին անպայման կանդրադառնանք, կարծում եմ շատ շուտով, նաեւ բավական բարձր մակարդակով խորհրդակցություն կլինի, մենք կփորձենք գնահատական տալ: Իհարկե, այդպիսի պրոբլեմ կա, դա որեւէ մեկի համար գաղտնիք չէ, մյուս կողմից էլ դա բավական բարդ խնդիր է: Կարող եմ միայն արձանագրել այն փաստը, որը նաեւ նշվել է այդ զեկույցում, որ Հայաստանի կառավարությունը բավական լուրջ քայլեր է ձեռնարկում խնդրին լուծում տալու ուղղությամբ: Բավական լուրջ միջոցառումներ են արվել հիմնական երեք ուղղություններով. առաջին` կանխարգելման, երկրորդ` զոհերի պաշտպանությանը միտված, երրորդ` հանցագործների պատժման: Զուտ փաստերի առումով, ստատիստիկայով հարուցված քրեական գործերն այս առիթով նախորդ տարիների նկատմամբ շատ ավելի են: Թե երեւույթի նվազեցման ինչ արդյունք կա, գնահատականը չունեմ, բայց փաստը մնում է փաստ, որ կառավարությունը լուրջ քայլեր է անում այս խնդրին լուծում տալու կապակցությամբ:

Ինչ վերաբերում է դեսպանությունների ներգրավվածությանը, միանշանակ, որեւէ այդպիսի միջամտություն չի եղել: Հիմնականում, Հունաստանի դեսպանությունը հանձնարարական է ստացել ամեն կերպ աջակցել մեր պատվիրակությանը. դա արել են, որեւէ այլ միջամտություն մեր կողմից չի եղել: Եթե լիներ, վստահ եմ` առաջին տեղում կլինեինք:

Հարց. - Պրն. Օսկանյան, գնալուց առաջ կանխավ ասել էիք, որ հնարավոր է այս հանդիպումը, ինչպես եւ Ռամբույեինը, տապալվի: Եթե կանխավ այդ զգացումով էիք գնալու, ինչո՞ւ գնացիք, ինչո՞ւ չմերժեցիք, ինչպես ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի հանդիպումն էր: Ճի՞շտ է տեղեկատվությունը, որ մինչեւ հունիսի վերջ համանախագահները նոր առաջարկությամբ կգան տարածաշրջան:

Ճի՞շտ է, որ ամբողջ ամերիկյան կորպուսը կադրային տոտալ տեղաշարժի մեջ է, այդ թվում USAID-ի, ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչները, ԵԱՀԿ-ի ներկայացուցիչները, կադրային փոփոխություններ են տեղի ունենալու բարձր մակարդակում:

Վ. Օսկանյան. - Ինչ վերաբերում է Միացյալ Նահանգներին, նրանց պետք է հարցնեք: Ներսի կադրային տեղաշարժերն իրենց խնդիրն են, մենք միայն հայտ ենք ստացել դեսպանի փոփոխության հետ կապված, որի մասին արդեն տեղյակ եք:

Ինչ վերաբերում է Փարիզի հանդիպմանը, այդպիսի կանխագուշակում մենք չէինք արել, նախագահը հարցազրույցում գնալուց առաջ ասել էր, որ շատ համեստ ակնկալություններ ունի: Դա չի նշանակում, որ կանխատեսում էր ձախողում: Նախապես այդպես հարյուր տոկոս մեզ մոտ արմատավորված չէր, որ արդյունք չի լինելու, որպեսզի որոշում կայացնեինք գնալ, թե չգնալ: Երկխոսությունը պետք է շարունակել, այլընտրանք չկա: Կարծում եմ` ինչքան էլ որ խնդիրները բարդ են եւ հաճախ թվում է, թե դժվար կլինի դրանց լուծումներ տալը, միայն երկխոսության ճանապարհով է, որ կարելի է հույս փայփայել, որ ինչ-որ պահի հնարավոր կլինի նույնիսկ ամենաբարդագույն խնդիրները լուծել: Նոր առաջարկություններ մենք չենք ակնկալում, չի բացառվում մոտ ապագայում նախարարների հանդիպում: Բուխարեստից մենք բաժանվել ենք նրանով, որ նախագահները ասել են, եթե համանախագահները իրենց հանդիպումից հետո կարիք զգան կազմակերպել նախարարների հանդիպում, իրենք համաձայն են, խնդիր չեն տեսնում:

Հարց. - Հայաստանում գտնվող ՍԾՏՀ կազմակերպության ադրբեջանական պատվիրակության ղեկավարը երեկ ԱԺ-ում լրագրողների հարցին պատասխանելիս ասաց, որ հայկական կողմը հրաժարվել է վեց շրջաններից հայկական ուժերը հանել եւ խաղարարարներ տեղակայել: Այդ որոշումը վերջնակա՞ն է, նրանց ասածը հիմք ունի՞: Երկրորդ հարց` Ռուսաստանում կատարվող սքինհեդների շարժման դեմ հայկական իշխանությունից ի՞նչ քայլեր ակնկալենք, ինչ-որ բան արվե՞լ է. Ռուսաստանին ուղղված ինչ-որ նոտա…:

Վ. Օսկանյան. - Այդ հարցն օրակարգում է եւ բոլոր հնարավոր, ստեղծված առիթներով մեր կողմից այդ հարցը բարձրացվում է բոլոր մակարդակներով` ամենաբարձրից մինչեւ նախարարի տեղակալ: Մենք առիթը բաց չենք թողնում մեր մտահոգությունը հայտնելու, նաեւ առաջարկելու միասնաբար, եթե մեր օգնության կարիքը կա, հետագայում նման դեպքերը կանխելու ինչ-որ ճանապարհ որոնել: Դա մտահոգիչ խնդիր է, դեռեւս ուզում ենք հավատալ, որ անհատական դեպքեր են, մի խումբ մարդկանց կողմից հայերին նպատակային վնաս պատճառելու քաղաքականություն չէ, համենայն դեպս, երեւույթը կա, մտահոգիչ երեւույթ է, առաջին հերթին Ռուսաստանի իշխանությունները պետք է մտահոգված լինեն:

Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի պատգամավորների հայտարարությանը, միշտ էլ ասել եմ, որ հարցի կարգավորմանը վերաբերող բոլոր խնդիրներն էլ սեղանի վրա են: Տարբեր կողմերի համար առաջնայնությունները գուցե տարբեր են, դրա համար էլ յուրաքանչյուրն այդ հարցի մասին խոսելիս շեշտը դնում է հիմնականում այն հարցի վրա, որն իրեն է ամենից շատ մտահոգում: Մեզ համար առաջնայինը ԼՂ ինքնորոշման խնդիրն է, դրա ճանաչումն է Ադրբեջանի կողմից, միայն դրանից հետո կարող ենք խոսել կոնֆլիկտի տարբեր հետեւանքների մասին:

Հարց. - Ասացիք, որ 20 գյուղերում է սկսվելու գյուղական ծրագիրը: Այդ ծրագրերն արդեն փորձարկվա՞ծ են եւ ի՞նչ են իրենցից ներկայացնում. աշխատատեղերի բացում է, հոսքային գծերի կամ գյուղմթերքների զարգացման ֆաբրիկաներ են: Մեկ գյուղի համար ծախսվող ծրագրի արժեքը որքա՞ն է:

Վ. Օսկանյան. - Այս պահին չեմ ուզում մտնել մանրամասների մեջ: Քսանն էլ պայմանական ընդունեք. այդ թիվը հնչեցրեցի` հիմնվելով հայկական կազմակերպությունների եւ անհատների հետ մեր խորհրդակցությունների վրա: Այդ թիվը կամաց-կամաց ուրվագծվում է, տարբեր խոստումներ են արվում: Կարծում եմ` ծրագիրը բավական պատշաճ քանակի գյուղերով կարող ենք սկսել. 20 կլինի, թե 50, 25, թե` 18, այս պահին դժվար է ասել, թվերի վրա չֆիքսվենք: Ծրագիրը երեք հիմնական ուղղություն ունի. առաջինը ենթակառույցների բարելավումն է գյուղական շրջաններում, երկրորդը տնտեսական կայուն զարգացման համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծելն է, երրորդը` good governance-ը, որի տակ նկատի ունենք տեղացիների, գյուղացիների ներգրավումը այս ծրագրերի, որոշումների իրականացման գործում, որպեսզի նրանք զգան, որ ծրագրի մաս են կազմում: Երեք ուղղությամբ էլ բավական լուրջ, հետեւողական աշխատանք է տարվում, մասնագիտական խմբեր են ստեղծվել, որոնք այցելում են 159 սահմանամերձ գյուղերից յուրաքանչյուրը, եւ մանրամասն զեկույց է պատրաստվում, գնահատական է տրվում գյուղի իրավիճակի մասին. ինֆրաստրուկտուրան, ճանապարհը, ջրագծերը, հոսանք ունի, թե` ոչ, դպրոցի վիճակն ինչպիսին է, բուժկետն ինչպիսին է, մշակութային կենտրոն ունի, թե` ոչ, ամեն ինչ:

Այստեղ բանալի բառը գյուղական շրջանների համապարփակ զարգացումն է, այս ծրագիրն ուզում ենք անել զուտ դրա համար, քանի որ Հազարամյակի մարտահրավեր ծրագիրն անում է միայն իռիգացիոն գծերն ու ճանապարհները: Համաշխարհային բանկը կարող է դպրոց անել կամ մի երրորդ բան, բայց տեսնում ենք, որ նույնիսկ այդ ամենը միասին վերցրած չի բերում այդ գյուղի համապարփակ զարգացմանը, դրա ամբողջական խնդիրների լուծմանը, համարում ենք, որ, իսկապես, ափսոս է ստեղծված մոմենտումը, մեծ գումարներ են ծախսվում: Լրացուցիչ փոքր գումարներով, սփյուռքի միջոցներով կարող ենք այդ գյուղերի զարգացումը դարձնել համապարփակ, այսինքն` ում է պետք հինգ տարի հետո, Հազարամյակի ծրագրերի ավարտից հետո այդ գյուղը մտնել եւ տեսնել սքանչելի ճանապարհ, լավ իռիգացիոն համակարգ ունի, բայց ոչ դպրոց ունի, ոչ` խմելու ջուր, ոչ էլ` հոսանք: Մենք ուզում ենք հինգ տարի հետո այդ գյուղեր մտնողը տեսնի, որ եւ դպրոցն է լավ, եւ բուժկետը, եւ ճանապարհը, եւ իռիգացիոն համակարգը, խմելու ջուր ունեն, հոսանք ունեն, հեռուստացույց ունեն: Խոսքն այդ գյուղական շրջանների համապարփակ զարգացման մասին է, ծրագրի հիմնական նպատակն է լրացնել այն, ինչ անում են այլ միջազգային կազմակերպությունները:

Կարծում ենք` սա կարող է դառնալ համահայկական ծրագիր, որի շուրջ կարող է համախմբվել ողջ հայությունը` սփյուռքը, Հայաստանի գործարար շրջանակները, միջազգային կազմակերպությունները, անհատ պետություններ, սա է հիմնականը: Տնտեսական մասով պետությունը կամ սփյուռքը անմիջական միջամտություն չեն կարող ունենալ, մեր խնդիրն է այդ գյուղի համար կայուն տնտեսական զարգացում ապահովելու պայմաններ ստեղծել: Նախ` ճիշտ գնահատական տալ, մասնագետները ասեն այդ գյուղի տնտեսական խնդիրները, դրանց համեմատական առավելությունները, արդյո՞ք գյուղացիները այնտեղ ճիշտ տնտեսական գործառություն են վարում, թե՞ պետք է ուղղությունը փոխել: Հայաստանի կառավարությունը, միջազգային կազմակերպությունները, սփյուռքի մասնագետներն արդեն այդ խմբերի միջոցով աշխատանք են տանում: Հույս ունենք, որ մինչեւ հուլիս ամբողջական պատկերը, 150 գյուղի մանրամասները կունենանք, սեպտեմբերին դա կարող ենք արդեն ներկայացնել մեր հայրենակիցներին, բայց մինչ այդ բավական լուրջ ծավալուն աշխատանք ունենք անելու. պետք է կարողանանք գյուղերի նվազագույն քանակ ապահովել, որոնք արդեն հովանավորներ կունենան, որպեսզի ծրագիրը կարողանանք սեպտեմբերին սկսել:

Հարց. - Բուխարեստյան հանդիպումից հետո պաշտպանության նախարարը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը կորցրել է խաղաղ կարգավորման հնարավորությունները: Կիսո՞ւմ եք այդ տեսակետը, այս առումով ինչպիսի՞ն է ձեր գնահատականը Հայաստանի վիճակի մասին: Արդյոք Հայաստա՞նն էլ ինչ-որ կորուստներ է ունեցել:

Վ. Օսկանյան. - Յուրաքանչյուր բանակցությունից հետո մտածում ես, որ գուցե բանակցային ճանապարհով հարցը լուծելու մեկ առիթ էլ կորցվեց: Միգուցե, հիմնականում դա է նկատի ունեցել պաշտպանության նախարարը: Մենք բանակցությունները պետք է շարունակենք, այլընտրանք չկա: Հայաստանն է, որ անընդհատ ասում է եւ համոզված է ասում, որ ԼՂ հարցը ռազմական լուծում չունի, եթե ունենար, մինչեւ հիմա (խնդիրը) լուծված պետք է լիներ: Մենք պետք է կարողանանք կոմպրոմիսի ճանապարհով հասնել հարցի խաղաղ կարգավորմանը:

Հարց. - Պրն. Օսկանյան, չնայած եռանախագահները հայտարարեցին, որ բանակցությունն անցնում էր լավ մթնոլորտում, այդուհանդերձ, ինչո՞ւ երկու նախագահների երկխոսությունը չկայացավ: Մտավախություն չունե՞ք, որ ԼՂ խնդրում դեյթոնյան տարբերակը կիրառվի, պարտադրված խաղաղության կիրառումը որքա՞ն եք հավանական համարում:

Վ. Օսկանյան. - Դժբախտաբար, չստացվեց այն հարցը, որ նախագահները քննարկում էին եւ ուզում էին լուծում տալ. իսկապես, բարդագույն հարց է: Հեշտ չէ: Երկու կողմերից էլ կան սկզբունքային դիրքորոշումներ: Սա նույն խնդիրն էր, ինչ Ռամբույեում էր դրվել նախագահների առաջ: Այնտեղ չէր ստացվել, այստեղ նույնպես չստացվեց, համենայն դեպս, այս ընթացքում համանախագահներն այդ կապակցությամբ նոր մոտեցումներ էին առաջարկել, դժբախտաբար, այդ նոր մոտեցումներն էլ համաձայնության չարժանացան: Պետք է աշխատանքները, բանակցությունները շարունակել:

Դեյթոնի մոտեցումը, կարծում եմ, մեր պարագայում կիրառելի չէ: Դեյթոնի պարագայում արյունահեղություն կար, դա լուրջ սպառնալիք էր Եվրոպայի անվտանգության համար: Այդ պահին ամեն գնով պետք էր այդ ամենը կանգնեցնել, եւ միջնորդները, մեծ պետությունները իրենց տարբերակը ստեղծեցին, դա պարտադրեցին կողմերին: Մեր պարագայում առաջընթաց կա, կարծում ենք` իրավիճակն այլ է եւ հնարավոր է եզրեր գտնել բանակցությունների միջոցով, առանց որեւէ պարտադրանքի:

Հարց. - Նշեցիք, որ Հայաստան-Սփյուռք հարաբերությունները ինստիտուցիոնալ կառույցի են վերածվել: Հնարավո՞ր է, որ խորհրդաժողովի ավարտին անվանական կերպով ինչ-որ կառույց ստեղծվի, կոորդինացիոն խորհուրդ կամ այլ բան:

Երկրորդ` նշվում էր, որ հարեւանության քաղաքականության ծրագրի երրորդ փուլը եզրափակիչ կլինի, բայց, կարծես, այդպես չի ակնկալվում: Ի՞նչ է արվում հիմա. այդ ուղղությամբ բանակցությունները շարունակվո՞ւմ են, թե՞ կրկին անգամ դադարեցվել են մեր հարեւանի եւ Եվրամիության ունեցած դժվարությունների պատճառով:

Վ. Օսկանյան. - Չի նախատեսվում որեւէ նոր կառույց ստեղծել, մենք նույն ճանապարհով կգնանք, կշարունակենք աշխատանքներն այնպես, ինչպես կան:

Հայաստանի եւ Եվրամիության պաշտոնապես բանակցությունները դեռեւս չեն ավարտվել, չնայած բովանդակային մասով կարող եմ ասել, համարյա չլուծված խնդիր չկա: Կարծում եմ, նույնիսկ, որ մեր պարագայում հաջորդ փուլի կարիք չկա, բայց գործընթացը դեռեւս որոշ խոչընդոտների է հանդիպում, քանի որ Եվրամիությունը դեռեւս որոշում չի կայացրել առանձնացնել երեք պետություններն իրարից: Ուզում են` դա խմբային լինի, եւ մեր հարեւաններն այսօր որոշ խնդիրներ ունեն, այդ խնդիրները դեռեւս չեն լուծվում: Կարծում եմ` այս դանդաղեցումը հիմնականում կապված է ոչ թե Հայաստան-Եվրամիություն խնդիրների հետ, այլ` Եվրամիության հետ մեր հարեւանների ունեցած պրոբլեմների:

Հարց. - Մինչ Բուխարեստ մեկնելը դուք ասել էիք, որ սեղանի վրա կա մեկ էջանոց փաստաթուղթ, որը հնարավոր է պայմանագիր դառնա: Այսօր կարելի՞ է ասել, որ դա հերքվել է:

Վ. Օսկանյան. - Փարիզից առաջ ասել էի մեկ էջանոց, Բուխարեստից առաջ երկուսուկես: Փաստաթուղթը մի քիչ մեծացել էր այս անգամ, բայց սկզբունքային հարցերին էր վերաբերում: Նախատեսվում է, որ եթե նախագահների համաձայնությունը լինի այդ երկուսուկես էջանոց փաստաթղթում տեղ գտած սկզբունքների կապակցությամբ, դրա հիման վրա բանակցությունների միջոցով պետք է արդեն ստեղծվի առավել ծավալուն փաստաթուղթ, որը պետք է կողմերը ստորագրեն: Բայց առաջին փուլը մենք դեռ չենք անցել, սկզբունքների շուրջ դեռեւս ամբողջական համաձայնություն չկա:

Հարց. - Թուրքական լրատվամիջոցները գրում են հայ-թուրքական դիվանագիտական գաղտնի հարաբերությունների մասին: Դրա վերաբերյալ խոսեց նաեւ Թուրքիայի արտգործնախարարության խոսնակը: Ո՞րն է այդ ակտիվացման պատճառը, հայ-թուրքական բանակցություններում ինչ- որ առաջընթա՞ ց կա:

Երկրորդ հարց` Իրանի շուրջ բանակցություններում նոր զարգացումներ են տեղի ունեցել, առաջարկներ են ներկայացվել Իրանին: Ո՞րն է Հայաստանի դիրքորոշումը այս հարցում:

Վ. Օսկանյան. - Թուրքիայի հետ միշտ էլ ունեցել ենք ինչ-որ մակարդակի երկխոսություն: Այդ կապերը միշտ էլ եղել են, պարբերական հանդիպումներ են եղել, երբեմն բարձր մակարդակով, երբեմն վարչության պետերի, երբեմն նախարարի տեղակալի. գաղտնի որեւէ բան չկա: Բայց վերջերս թուրքական մամուլը գրել էր, որ այդ երկխոսությունը սկսվել է Էրդողանի նամակից եւ Քոչարյանի պատասխանից հետո: Երկխոսությունը դրա հետ որեւէ կապ չունի, միշտ էլ կապեր եղել են, ապագայում էլ երեւի կլինեն, հայ-թուրքական հարաբերության որեւէ նորություն այս պահին դեռեւս չկա:

Ինչ վերաբերում է Իրանի հետ կապված զարգացումներին, մենք ողջունում ենք եւ դրական ենք գնահատում վերջին զարգացումները, որովհետեւ ինքներս հավատում ենք, որ այդ հարցը երկխոսությամբ պետք է լուծվի: Իրոք, Հայաստանի համար դա կարեւոր նշանակություն ունեցող խնդիր է, որովհետեւ մենք սահմանամերձ երկիր ենք: Այնպես որ, որեւէ զարգացում այդ ուղղությամբ մեր կողմից ողջունվելու է. ողջունելի է Սոլանայի այցը, նոր փաթեթի առաջարկությունը, ողջունելի է Իրանի կողմից դրա չմերժելը, որը բոլորը դրական են գնահատում, ողջունելի է Միացյալ Նահանգների առաջարկությունը ուղիղ կոնտակտներ ստեղծել Իրանի հետ: Այս շաբաթվա ընթացքում տեղի ունեցող բոլոր զարգացումները դրական ենք գնահատում, ողջունում ենք եւ նորից հույս հայտնում, որ դրանք դրական արդյունք կտան այն առումով, որ հնարավոր կլինի բանակցությունների միջոցով, խաղաղ ճանապարհով, առանց սանկցիաների, առանց ռազմական ուժի օգտագործման այդ խնդիրները կարգավորել:

Հարց. - Բուխարեստից հետո միջնորդները հայտարարեցին, որ դեռեւս այն կարծիքին են, որ հնարավորությունների պատուհանը մնում է բաց այս տարվա համար: Իրակա՞ն եք համարում այս տարվա ընթացքում ԼՂ կարգավորման սկզբունքների շուրջ պայմանավորվելը:

Նախագահների հանդիպման պայմանավորվածություն է ձեռք բերվում այն ժամանակ, երբ հույս կա, որ դիրքորոշումները մոտեցել են, եւ նախագահները կարող են դնել այդ վերջնական կետը: Դա չստացվեց ոչ Ռամբույեում, ոչ Բուխարեստում: Ո՞րն է երաշխիքը, որ եւս մեկ հանդիպման դեպքում նույնը չի կրկնվի, այսինքն` գործընթացն այսպես երկար, անարդյունք չի շարունակվի:

Վ. Օսկանյան. - Պատուհանը բաց է, պետք չէ բացառել որեւէ զարգացում, դժվար է ասել` դա կլինի, թե` չէ, բայց, ինչպես ասում են, հույսը միշտ վերջինն է կորում: Այնպես որ, պետք է հուսալ, որ 2006 թ. հնարավոր կլինի գոնե սկզբունքային փաստաթղթի շուրջ համաձայնության գալ: Ինչ վերաբերում է բանակցային տրամաբանությանը, ամեն անգամ, երբ նույն հարցի վերաբերյալ նոր ձեւակերպում, նոր մոտեցում է հայտնվում սեղանի վրա, կարծում եմ` յուրաքանչյուր կողմ մտածում է, որ իր համար դա ընդունելի չէ, բայց, համենայն դեպս, մոտ է իր պատկերացումներին, գուցե, իրոք, արժե հանդիպել եւ փորձել մյուս կողմին համոզել: Կարծում եմ` երկու կողմի տրամաբանությունն էլ դա է, եւ այդ ոգով են նախագահները գնում են, ուղղակի, փորձում են, չի ստացվում: Պետք է շարունակել փորձել:

Հարց. - Դուք նախատեսում եք, որ Հայաստան- Սփյուռք համաժողովն ամբողջապես տեղի ունենա Երեւանում, թե՞ մտածում եք մի քիչ էլ Երեւանից դուրս գալ:

Երկրորդ հարց` Դուք եւ Ձեր տեղակալ Ղարիբջանյանն ասել եք, որ Հայաստանը մտահոգություն է հայտնել Ռուսաստանին, կարո՞ղ եք առավել լուսաբանել ռուսական կողմի պատասխանները: Ղարիբջանյանն ասել է, որ Ռուսաստանի դատախազի` Ուստինովի գործից հեռացումը մասամբ այն պատճառով էր, որ չի կարողացել այդ հարցը լուծել եւ հավատում է, որ փոխարինողն այդ հարցը կունենա իբրեւ օրակարգի առաջին կետ: Դա ենթադրությու՞ն է:

Վ. Օսկանյան. - Համագումարի պլենար նիստերը, համաժողովը Երեւանում տեղի կունենա, բայց մենք, հատկապես երկրորդ օրվա նիստի մասնակիցների համար, կազմակերպելու ենք այցելություններ գյուղական շրջաններ, որպեսզի այն մարդիկ, ովքեր ուզում են ներգրավված լինել, իրենց աչքով տեսնեն այդ գյուղական շրջանների վիճակը:

Կարծում եմ` Ղարիբջանյանը ենթադրություն է արել այդ հարցի առնչությամբ: Ռուսաստանի հետ մեր հարաբերությունների որակը այնպիսին է, որ մենք հաճախ ուղիղ ենք երկխոսության մեջ մտնում, ոչ թե գրավոր նոտաներով: Երբ նման դեպքեր են տեղի ունենում, եւ դեսպանն է խորհրդակցությունների կանչվում այստեղ, եւ մեր դեսպանին է հանձնարարական տրվում հնարավորին չափ բարձր ատյաններում այս հարցը բարձրացնել: Ուղղակի, որպես պատասխան կարող եմ ասել, որ ռուսական կողմը նույնպես մտահոգված է եւ խոստանում է հնարավորության սահմանում կանխել նման դեպքերի կրկնությունը ապագայում:

Հարց. - Պրն. Օսկանյան, սեպտեմբերին լինելու է երրորդ համաժողովը, դուք ամփոփե՞լ եք մնացած համաժողովների արդյունավետությունը: Կարո՞ղ եք մատնանշել, բացի Քըրքորյանի իրականացրած ծրագրից` ճանապարհներ ասֆալտապատել եւ մշակութային օջախներ վերանորոգել, որը հայաստանցին շոշափելի զգաց, որեւէ ուրիշ շոշափելի ծրագիր սփյուռքահայերն իրականացրե՞լ են Հայաստանում:

Վ. Օսկանյան. - Եթե շոշափելի նկատի ունեք միայն նյութականը` ասֆալտ, շենք եւ այլն, գուցե ճիշտ եք: Չգիտեմ, այդ տվյալները չունեմ, բայց գիտեմ, որ այդ առումով էլ են բազմաթիվ սփյուռքահայեր ծրագրեր իրականացնում: Այդ գնահատականը, կարծում եմ` խորհրդաժողովի կապակցությամբ գուցե դրվի: Ես մի քանիսը նշեցի, Հայաստան-Սփյուռք համագործակցության շրջանակում այսօր գոյություն ունեցող միջոցառումների ցուցակը կարող է էջեր լինել: Դրանք տասնյակից ավելի են, բոլոր ոլորտներին են վերաբերում` մտավորականությանը, գիտնականներին, արվեստագետներին, մարզիկներին: Այդ բոլոր ծրագրերը Հայաստան-Սփյուռք խորհրդաժողովների արդյունք են: Այնպես որ, միայն նյութական գնահատական չփորձենք տալ Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններին, այլ նաեւ հոգեւոր-մշակութային տեսանկյունից նայենք: Մեր երկու ժողովուրդների մերձեցման առումով, շփումների հարստացման առումով կարծում եմ` այն, ինչ արվել է այս տարիների ընթացքում անգնահատելի է եւ անհամեմատելի նախկինում ունեցածի հետ:

Հարց. - Անկախության արշալույսին Հայաստանում գաղափար կար, որ պետք է ազգային տուրք լինի սփյուռքահայի նկատմամբ, այսինքն` 2000 դոլար աշխատավարձից ամեն ամիս հինգ դոլար տար Հայաստանին: Հիմա, երբ անցել է այսքան ժամանակ, կարելի՞ է ասել, որ այդ գաղափարը լրիվ տապալվել է:

Վ. Օսկանյան. - Ես երբեք այդ գաղափարի ջատագովը չեմ եղել, կարծել եմ, որ դա դժվար իրականանալի ծրագիր է, չնայած կարող է ցանկալի թվալ: Այնպես որ, չէի ուզենա հայտարարություն անել, որ դա տապալվել է, քանի որ պաշտոնապես դա երբեք չի առաջարկվել կամ փորձ չի արվել նման ծրագիր իրականացնել: Գաղափարը գեղեցիկ է, հաճախ ենք խոսելիս ասում. «եթե ամեն մի հայ շաբաթական մի դոլար տա ինչ-որ մի ֆոնդի, երեւի թե Հայաստանի բյուջեն տասն անգամ կմեծանա»: Բայց դա երբեք չի իրականացվել:

Հարց. - Հայաստանի եւ Ադրբեջանի նախագահներն այս տարի հանդիպելո՞ւ են:

Վ. Օսկանյան. - Դժվար է ասել: Բուխարեստից բաժանվել ենք առանց պայմանավորվելու, թե հաջորդ հանդիպումը երբ կլինի: Միակ պայմանավորվածությունն այն է եղել է, որ եթե համանախագահները նախարարների հանդիպման կարիք զգան, նախարարները համաձայն են այդ հանդիպմանը: Մեր հանդիպումից հետո առավել հստակ կդառնա` հաջորդ անելիքներն ինչ կլինեն: Եթե ասեմ, որ մեր հանդիպումը կարող է վաղը լինել` չեմ չափազանցի, իսկապես, կարող է մոտ ապագայում լինել, կարող է ամսվա վերջին, այդ ամենը կախված է համանախագահներից: Մենք համանախագահներին խոստացել ենք. այն պահին, երբ մեզ կհրավիրեն հանդիպման, նախագահների հանձնարարությամբ պատրաստ ենք այդ հանդիպմանը մասնակցել:

Հարց. - Պրն. նախարար, ո՞րն է Ձեր գնահատականը Հարավային Ադրբեջանում կատարված իրադարձություններին:

Վ. Օսկանյան. - Չեմ ուզում որեւէ գնահատական տալ, դա նուրբ հարց է, Իրանի ներքին խնդիրն է: Վստահ եմ, որ Իրանի իշխանություններն իրենք խնդիրները կկարողանան լուծել:

Հարց. - Պրն. նախարար, Ձեր հանդիպումը պայմանավորված է համանախագահների կամքով` երբ նրանք կասեն: Հնարավո՞ր է, որ համանախագահները երկար ժամանակ չասեն` նկատի ունենալով ամերիկացի համանախագահի այլ պաշտոնում նշանակվելը: Գուցե նոր համանախագահի նշանակումը դեռեւս երկա՞ր ձգձգվի, եւ գործընթացը` նույնպես:

Վ. Օսկանյան. - Որոշ չափով` այո: Համանախագահները լսել են նախագահների քննարկումների ամփոփումը, գիտեն իրավիճակն ինչ է: Եթե նոր մտքեր, նոր առաջարկություններ ունեն եւ ուզենան նախարարներին ներկայացնել, կհրավիրեն մեզ: Այսօր եւ նույնիսկ հաջորդ մեկ ամսվա ընթացքում մեր կողմից նախաձեռնությունն անիմաստ է, որովհետեւ դիրքերը բավական հստակ են: Շատ բան է կախված համանախագահներից, թե ինչ կորոշեն այս եկող օրերի ընթացքում:

Հարց. - Պրն. Օսկանյան, Դուք շատ հետաքրքիր թեզ առաջ քաշեցիք, ըստ որի սկզբունքային առաջարկները մեծացել են եւ դարձել երկուսուկես էջ, ինչի՞ հաշվին են ընդլայնվել այդ սկզբունքները: Ամերիկյան կողմը ոչ մի կերպ չի կորցնում լավատեսությունը, եթե այդ լավատեսությունը ֆիասկո ապրի, ի՞նչ քայլեր կձեռնարկի ամերիկյան կողմը ճնշման առումով. Ֆրիդը ասաց, որ առայժմ ճնշումներ չենք գործադրում, ի՞նչ ճնշումների մասին է խոսքը:

Վ. Օսկանյան. - Որեւէ ճնշում չկա, չի էլ լինի, կարծում եմ: Քիչ առաջ ես զուգահեռներ անցկացրեցի, այստեղ բոլորովին տարբեր իրավիճակ է: Ուղղակի, բանակցությունները պետք է շարունակել, փորձել տեսակետներն առավել մոտեցնել:

Ինչի՞ հաշվին (են սքզբունքները ընլայնվել եւ դարձել երկուսուկես էջ). բյուջեի հաշվին չի արվել այդ բոլորը: Գիտեք, որոշ բաներ առավել բացել, ընդլայնել են, բայց սկզբունքների թվի, թվաքանակի մեջ նորարարություն չկա, սկզբունքները մնում են նույնը, ձեւակերպումներն են մի քիչ փոխել, առավել ընդգրկուն են դարձրել: Փաստաթղթի ծավալն է մեծացել, բայց բովանդակային էական մեծ տարբերություն չկա նախորդ մեկ էջանոց փաստաթղթից:

Հարց. - Ասացիք, որ գյուղական ծրագրերի հետ կապված որոշ սփյուռքահայեր ցանկություն են հայտնել: Ղարաբաղի գյուղերի, մասնավորապես, Շուշիի զարգացմանը միտված ինչ-որ ծրագիր նախատեսո՞ւմ են քննարկել այս համաժողովում:

Վ. Օսկանյան. - Հայաստան հիմնադրամը Ղարաբաղի գյուղական շրջանների ծրագրեր է իրականացնում, Հայաստան-Սփյուռքի շրջանակում այս պահին հիմնական կենտրոնացումը Հայաստանի սահմանամերձ շրջանների վրա է, բայց չէի բացառի, որ այնտեղ ներառվեն նաեւ Ղարաբաղի գյուղական շրջանները:

Հարց. - Նորություն կարո՞ղ եք հաղորդել` կապված Հայաստանի ԵՄ անդամակցության հետ:

Վ. Օսկանյան. - Նորությունը եւ ինձ համար հաճելի անակնկալը փոխնախագահի լավատեսությունն էր Հայաստանի հետագա անդամակցության վերաբերյալ, դա ինձ համար հաճելի էր լսել եւ ողջունելի է: Փաստորեն, փոխնախագահն այն մարդկանցից է, ով կողմ է Եվրամիության առավել ընդլայնմանը դեպի Արեւելք եւ գտնում է, որ, եթե Հայաստանն այս տեմպերով շարունակի զարգանալ, ինչո՞ւ չէ, հաջորդ տասը տարիների ընթացքում, գուցե եւ Թուրքիայից առաջ կարողանա Եվրամիության անդամ դառնալ: Սա մեր ականջին հետաքրքրական եւ հաճելի երաժշտություն է: