Վ. Օսկանյան.- Նախ ուզում եմ ողջունել ՄԱԿ-ի փասխստականների հարցերով Գերագույն հանձնակատար պրն. Գուտերեսին Հայաստանում: Սա իր առաջին այցելությունն է, բայց փախստականների հարցերով ՄԱԿ-ի գրասենյակը տարիներ ի վեր գործում է Հայաստանում եւ, պետք է ասեմ, որ հսկայական աշխատանք է անում, օգնում է ՀՀ կառավարությանը` իրականացնելու պետական ծրագրեր, փախստականներին ինտեգրելու մեր հասարակությանը: Այս առումով դեռ բազմաթիվ խնդիրներ կան` օրենսդրական հարցեր, քաղաքացիություն, բնակարանների եւ բազմաթիվ այլ խնդիրներ: Ասեմ, որ այդ բոլոր ուղղություններով գրասենյակի աջակցությունը եղել է հսկայական եւ նշեմ, որ արդյունքները դրական են: Եվ մենք գոհունակություն ենք հայտնում մեր համագործակցության համար եւ այն աջակցության համար, որը ցուցաբերվում է Հայաստանին: Այսօր պրն. Գուտերեսի հետ մեր հանդիպման ընթացքում մենք քննարկել ենք փախստականներին վերաբերող բոլոր հարցերը: Իհարկե, կենտրոնացել ենք հիմնականում Հայաստանում հայ փախստականների հարցերի վրա: Բայց նաեւ խոսել ենք առհասարակ տարածաշրջանի փախստականների հարցերի շուրջ` հատկապես ԼՂ կոնտեքստում: Խոսել ենք տարբեր փախստականների կատեգորիաների, դրանց հնարավոր լուծումների մասին: Ես հանձնակատարին, ուղղակի, ներկայացրել եմ մեր տեսակետները, գործընթացի ընթացքը եւ այդ կոնտեքստում քննարկել ենք այս հարցերի հնարավոր լուծումները: Այժմ ես խոսքը փոխանցում եմ պարոն հանձնակատարին:

Ա.Գուտերես.- Շնորհակալություն, պրն նախարար, ջերմ բառերի համար: Նախ, ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել Ձեզ բոլորիդ, տիկնայք եւ պարոնայք` այստեղ ներկա գտնվելու ու Ձեր ուշադրության համար: Հարավային Կովկաս կատարած իմ այցի նպատակն է տարածաշրջանում փախստականների ու տարհանված մարդկանց խնդիրներին ծանոթանալը: Նախ եւ առաջ, ուզում եմ ասել, որ Հայաստանի կառավարության հետ համագործակցությունը գերազանց է, մեր նպատակն է օգնություն ցուցաբերել`անկախ իրավական կարգավիճակից, նրանց, ովքեր նախկինում ունեին փախստականի կարգավիճակ եւ նրանց, ովքեր այժմ ունեն այն, ինչպես նաեւ կարգավիճակ ստանալու կարիք ունեցող անձանց: Մասնավորապես, խոսքը գնում է Ադրբեջանից եկած մարդկանց մասին, որոնց մեծ մասը արդեն իսկ ստացել է հայկական քաղաքացիություն, սակայն մենք կշարունակենք աշխատել նրանց բոլորի հետ` առանց որեւէ խտրականության, քանզի կարեւորը մեզ համար ոչ թե իրավական կարգավիճակն է, այլ` մարդիկ եւ նրանց խնդիրները: Միասին մենք ձեռնամուխ ենք եղել շատ կարեւոր գործի, նախ կա համաձայնագիր, որում հստակ նախագծվում է, թե ինչ պետք է արվի ապաստան եւ օգնություն տրամադրելու ուղղությամբ: Մենք ողջունում ենք Հայաստանի կառավարության` ապաստան տրամադրելու ուղղությամբ պարտավորության ստանձնման առումով, եւ Նորվեգիայի փախստականների հարցերով խորհրդի հետ միասին աջակցելու ենք Կառավարության գործողություններին, մասնավորապես 2006-2007թթ. ծրագրերին` ուղղված այն մարդկանց, որոնք հիշատակված չեն հիմնական ծրագրում: Համաձայնագրի արդյունքների հիման վրա միասին կսահմանենք այն մարդկանց խումբը, որը UNHCR եւ նրա գործընկերների օգնության կարիք առավել ունի: Ուզում եմ նաեւ նշել, որ մենք նաեւ համագործակցում ենք Հայաստանում ապաստան տրամադրելու համակարգը ստեղծելու գործում, եւ այս կապակցությամբ ուզում եմ ողջունել Հայաստանի կառավարության որոշումը` օրենսդրական դաշտի, ինչպես նաեւ ինստիտուցիոնալ բարեփոխներ իրականացնելու վերաբերյալ:

Ես միշտ ասել եմ, որ ապաստան տրամադրելու ինստիտուտը ժողովրդավարության բաղադրիչ մասն է, ուստի կարեւոր է մեր աջակցությամբ Հայաստանում այս ինստիտուտի կայացումը: Մասնավորապես, ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել Լիբանանից ծագումով հայ տեղահանվածներին, ինչպես նաեւ օտարազգի մարդկանց ապաստան տրամադրելու համար: Մենք քննարկել ենք նաեւ Ղարաբաղյան հակամարտության արդյունքում տեղահանված մարդկանց խնդիրները: Այս կապակցությամբ ցանկանում եմ շեշտել, թեեւ մենք քաղաքական կազմակերպություն չենք եւ մասնակից չենք բանակցային գործընթացին, այնուհանդերձ մենք հետաքրքրված ենք խնդրի խաղաղ լուծման մեջ. կարծում ենք, փախստականների վերադարձը կարող է նպաստել վստահության կառուցմանն ու համայնքների հաշտեցմանը, իսկ հետագայում` խնդրի վերջնական խաղաղ լուծմանը: Դժվար է հարգել իրար, սովորել ապրել իրար հետ, եթե հեռու ես գտնվում:

Թե հայերի եւ թե ադրբեջանցիների վերադարձը տարածքներ, որոնց վերահսկման դժվարին հարցը բանակցությունների քննարկման առարկա է լինելու, կարող է նպաստել խնդրի խաղաղ լուծման համար բարենպաստ պայմանների ստեղծմանը: Եւս մեկ անգամ շնորհակալություն եմ հայտնում գերազանց համագործակցության համար: Հայաստանը կարող է վստահ լինել, որ UNHCR-ը պատրաստ է աջակցել կառավարությանը` փախստականներին տարբեր տեսակի օգնություն ու ապաստան տրամադրելու գործում:

Հարց. «Հայաստանի Հանրապետություն» - Պրն, Գուտերես, Ձեր այցին սպասելով մենք հետեւում էինք Բաքվից եկող լրատվությանը եւ այնտեղ, կարծես թե, եթե հավատանք ադրբեջանական մամուլին, դուք ասել եք, որ Հայաստանում քաղաքացիություն է շնորհվել 250000 փախստականներից 69000-ին, ինչը այնքան էլ լավ չէ, եթե չասենք հակառակը, ձախողում է: Արդյոք այսպիսի բան ասվել է, եւ, եթե այո, ի՞նչ հիմնավորմամբ:

Ա. Գուտերես.- Ես կարդացել եմ այն, ինչ գրել էին իմ Բաքվում արված հայտարարությունների վերաբերյալ: Այնտեղ առկա է 4 մեծ սխալ: Նախ, համատեղ ասուլիսը փոխվարչապետի հետ էր, որի անունը Հասանով է, եւ ոչ թե Գազունով: Կարող եք պատկերացում կազմել հաղորդման ճշգրտության վերաբերյալ: Երկրորդ, իբրեւ թե ասել եմ, որ Ադրբեջանի գաղթի խնդիրն ամենամեծն է աշխարհում` ակնհայտ է, որ նման բան ես չէի կարող ասել. բոլորն էլ գիտեն, որ տարհանման հետեւանքով Կոլումբիա (ներքին տարհանում), Դարֆուր, Աֆղանստանից Պակիստան եկած մարդկանց թիվը շատ ավելի մեծ է: Երրորդ, ասվում էր, որ մեր հարաբերությունները գերազանց են: Օգտագործված բառը «հասուն»-ն է: Այն, որ «մենք մեր հարաբերություններում հասել ենք հասունության» համապատասխանում է իրականությանը: Ադրբեջանը ջանք է գործադրում բարելավել տեղահանված մարդկանց կենցաղային պայմանները, կենսամակարդակը: Ահա թե ինչու, ես խոսել եմ մեր հարաբերությունների լրիվ հասունացման մասին: Եվ, վերջապես, ինձ են վերագրվել հպատակագրման հետ կապված որոշ թվեր, ինչպես նաեւ Հայաստանի անհաջողություններն այդ բնագավառում` մի բան, որը ես երբեւէ չեմ ասել : Ավելին, մամուլի ասուլիսի ընթացքում ես զգուշորեն չեմ օգտագործել «Հայաստան» բառը: Միգուցե, այն ասվել է իմ զրուցակցի կամ այնտեղ գտնվող լրագրողների կողմից: Սակայն մի բանը հստակ է` ես ոչ մի մեկնաբանություն չեմ արել: Ես երբեւէ չեմ խոսի այստեղ այլ երկրների իրավիճակից, ինչպես այլ երկրներում չեմ խոսի Հայաստանի իրավիճակից: Հավատացեք, ես քաջ գիտակցում եմ` մամուլն այսօր գլոբալ բնույթ ունի: Այս կապակցությամբ ուզում եմ մեկ անգամ եւս շեշտել, որ հպատակեցումն ու լիիրավ քաղաքացիության շնորհումը լավագույն միջոցն է, երբ խոսքը գնում է տեղական ինտեգրման մասին: Կան նաեւ խնդրի այլ լուծումներ, ինչպես, օրինակ, վերաբնակեցում, սակայն ստեղծված պայմաններում, երբ խոսքը գնում է տեղական ինտեգրման մասին, լավագույն միջոցը լիիրավ քաղաքացիությունն է, որը կարող է արվել երկու ձեւով` կամ օրենքով, քաղաքացիություն շնորհել բոլորին, կամ էլ հնարավորություն տալ բոլոր ցանկացողներին: Մեր կարծիքով, երկու եղանակն էլ ընդունելի են Հայաստանի դեպքում: Երկրորդ տարբերակը, որը եւ մենք մշակում ենք կառավարության հետ համատեղ, ակտիվացրել է բոլոր հայերին Հայաստանի լիարժեք քաղաքացիություն ստանալու ուղղությամբ եւ տարվող աշխատանքների շրջանակներում նման կարգի ակտիվացումը կրում է երկկողմ բնույթ: Ես կարող եմ միայն ընդհանուր առմամբ ասել, թե ինչն է անհրաժեշտ այսօր Հայաստանին: Այն խոսքերը, որոնք վերագրեցին ինձ, երբեէ չեմ ասել, այնպես որ դժվար է մեկնաբանել այն, ինչ չեմ ասել:

Հարց. «Հանրային ռադիո» - Երկու հարց պրն. հանձնակատարին: Պրն.Գուտերես, հայ-ադրբեջանական եւ ղարաբաղյան հակամարտությունների արդյունքում ձեզ հայտնի է, որ մեկ միլիոն մարդ թողել է իր մշտական բնակավայրերը, որոնցից տարբեր գնահատումներով 400000-500000-ը հայեր են: Ընդ որում, այդ հայերը իրենց տունը եւ կահ-կարասին թողեցին Ադրբեջանում այն ժամանակ, երբ դեռ պատերազմը չէր սկսել, եւ երբ դեռ կար Խորհրդային միությունը: Եվ այդ փախստականները հաճախ Հայաստանում հետեւյալ հարցն են բարձրացնում, որ պետք է իրենց այդ իրավունքը վերականգնվի` գույքի իրավունքը: Ուզում էի ձեր տեսակետը իմանալ այդ հարցի առնչությամբ: Եվ երկրորդ հարցը` ի տարբերություն ադրբեջանցի տեղահանվածների եւ փախստականների, ձեր գրասենյակը հայ փախստականներին այսպես ասեմ, ադրբեջանահայությանը օգնություն չի տրամադրում: Այս դիրքորոշումը փոխվելո՞ւ է, թե՞ ոչ:

Ա.Գուտերես.- Մեր կարծիքով խնդրի խաղաղ լուծման դեպքում պետք է պաշտպանվի սեփականության իրավունքը: Դրա համար տարբեր միջոցներ կան` կոմպենսացիա, վնասների փոխհատուցում եւ այլն: Սակայն ակնհայտ է, որ եթե խոսքը գնում է երկու կառավարությունների միջեւ կոնֆլիկտի լուծման մասին, հարկ է գտնել մի լուծում, որը եւ կօգնի բարելավել մարդկանց վիճակը: Այն դեպքում երբ մարդկանց վերադարձը ցանկալի լուծումը չի լինի, այդ դեպքում խնդիրներ են առաջանում կոմպեսացիայի եւ այլնի վերաբերյալ: Ակնհայտորեն, եթե մարդիկ հետաքրքրված են երկու կառավարությունների միջեւ կոնֆլիկտի լուծման հարցում, արժե օգնել մարդկանց, ովքեր երկու երկրներում էլ հայտնվել են նույն իրավիճակում:

Ինչ վերաբերում է երկրորդ հարցին, ապա այն, ինչ Դուք ասացիք ճիշտ չէ: Օգնությունը ցուցաբերվել է թե Ադրբեջանից Հայաստան եւ թե Հայաստանի տարածքից Ադրբեջան գաղթած, նույն իրավիճակուն գտնվող մարդկանց: Եթե համեմատենք օգնության ծավալը, ապա կարծում եմ, որ համեմատությունը Հայաստան գաղթածների օգտին է: Ես այդքան չէի զարմանա, եթե այդ հարցն ինձ ուղղեին Բաքվում: Այնուհանդերձ, կարող եք վստահ լինել, որ մեր ցուցաբերած օգնությունը սահմանափակ է, եւ մեծ նշանակություն ունի կառավարության հետ համագործակցությունը, այնուամենայնիվ այն դրական է տարածաշրջանում:

Հարց. «Հայաստանի Հանրապետություն» - Պրն. Գուտերես, քանի որ Հայաստանում մենք երբեւէ չենք տեսել, ինչ բան է փախստականների կենտրոնացված ճամբարը, եւ Բաքվում եղած ժամանակ էլ հայերից անվտանգության նկատառումներից ելնելով թույլ չեն տվել լինել այնտեղ, դուք եղել եք, խնդրում եմ նկարագրեք, թե ինչ իրավիճակ է տիրում այնտեղ:

Ա.Գուտերես.- Կարող եմ միայն Ձեզ ասել, որ համապատասխան ներդրում է արվում ` տեղահանված մարդկանց համար համապատասխան պայմաններով նոր բնակավայրեր ստեղծելու նպատակով: Երկու կողմն էլ ունեն վատթար վիճակում ապրողներ: Ամբողջ աշխարհում կան տեղահանման արդյունքում վատ վիճակում հայտնված մարդիկ: Բայց մի բան կարող եմ Ձեզ ասել, որ վերաբերում է թե Ադրբեջանին, թե Հայաստանին եւ թե Վրաստանին: Այդ երեք երկրների կառավարություններն էլ մտադիր են փոխելու ապաստան գտած մարդկանց ապրելու պայմանները, որոնք վատթար վիճակում են գտնվում: Կարծում եմ` պետք չէ այս իրավիճակի շուրջ հավելյալ դժվարութույուններ ստեղծել: Կարծում եմ` պրն. նախարարն ու նրա պաշտոնակիցները շատ այլ խնդիրներ ունեն լուծելու եւ պետք չէ մտացածին դժվարություններ ստեղծել: Այդ առումով այսօր երեք երկրների կառավարություններն էլ մտադիր են օգնել հակամարտության արդյունքում նման իրավիճակում հայտնված մարդկանց:

Հարց. «Հայաստանի Հանրապետություն» - Շարունակեմ հարցը, դուք Բաքվում ասել եք, որ ադրբեջանական կառավարությունը երեւի թե ամենաշատ օգնությունն է տրամադրում փասխտականներին: Այնքան որ նույնիսկ միջազգային օգնության կարիքը կարող էր չզգացվել: Ես ուզում էի իմանալ եւ կառավարության, եւ միջազգային օգնության փողերը ո՞րտեղ են օգտագործվել մինչեւ հիմա, մինչեւ այս բնակարանային հարցերի լուծումը սկսելը: Եթե փաստականների ճամբարներում իսկապես այնպիսի ահավոր իրավիճակ է, ինչպիսի ադրբեջանցիներն են նկարագրում:

Ա.Գուտերես.- Հուսով եմ «փախստականների ճամբար» արտահայտությունը չի վերագրվի ինձ: Հաշվի առնելով տեղի ունեցած դեպքը` արդեն պատկերացնում եմ, թե ինչպես ասում են, թե իբր օգտագործել եմ «փախստականների ճամբարներ» արտահայտությունը: Երբեւիցե չեմ օգտագործել եւ չեմ օգտագործելու նման արտահայտություն: Գտնվելով ազատ ժողովրդական երկրում` դուք կարող եք օգտագործել ցանկացած արտահայտություն, որ պատշաճ եք գտնում: Սակայն ես երբեւէ այն չեմ օգտագործում, քանի որ գտնում եմ` այն չի համապատասխանում իրականությանը:

Իհարկե, մի բան է, երբ ունեցած ռեսուրսներն գերազանցում են, այլ բան` երբ ռեսուրսներ չկան: Եթե համեմատեք տեղական կառավարության ներդրումն ու միջազգային օգնության թվերը, ակնհայտ է դառնում, որ իրավիճակը փոփոխվում է այն ժամանակահատվածից, երբ միջազգային օգնությունը մեծ է, այն ժամանակահատվածից, երբ միջազգային օգնությունը չափազանց սահմանափակ է` կառավարության ներդրման հետ համեմատած: Ինչու՞: Պատճառը ռեսուրսներն են: Եվ սա տեղի է ունենալու աշխարհի բոլոր երկրներում: Կարծում, որ սա խնդիր չէ: Ինչպես ասացի, իմ կարծիքով, երեք երկրների կառավարություններն էլ իրենց ռեսուրսների ու կարողությունների սահմաններում ջանում են բարելավել մարդկանց կենցաղային պայմանները, միեւնույն ժամանակ հույս ունենալով, որ մարդիկ կկարողանան պաշտպանել վերադառնալու իրենց իրավունքը:

Հարց. «Արմենպերս» - Պրն. նախարար, թույլ տվեք հարցերս ձեզ ուղղեմ, քանի որ մեզ շատ է հետաքրքրում հայկական կողմի սպասելիքները բանակցային գործընթացից: Համանախագահների վերջին փարիզյան հանդիպումից հետո նրանք հայտարարեցին, որ նոր մոտեցումներ կներկայացնեն կողմերին: Հայաստանը, արդյո՞ք ստացել է ինչ-որ նոր մոտեցում, առաջարկություն: Սպասելիք կա նման առաջարկության առաջիկայի համար եւ մեկ հարց էլ. հայկական կողմը բազմիցս հնչեցրեց իր տեսակետը Ադրբեջանին շրջապատող տարածքներում հրդեհների հետ կապված, բայց կրկին Ադրբեջանը փորձեր է անում ՄԱԿ-ում բարձրացնել հարցը: Ինչպե՞ս եք դուք վերաբերվում Ադրբեջանի ԱԳ նախարարի հայտարաւթյանը, թե հայկական կողմին առաջարկություն է անելու ավելի գործնական քայլերով համատեղ կանխել հրդեհների առաջացումը: Ինչպե՞ս եք դուք վերաբերվում, ունե՞ք արդեն նման առաջարկություն:

Վ.Օսկանյան.- Առաջինի հետ կապված ասեմ, որ մենք համանախագահներից (առաջարկություն) չենք ստացել: Իհարկե, միշտ էլ կարելի է ակնկալել նոր մտքեր: Բայց դեռեւս ոչինչ չենք ստացել: Այս պահի դրությամբ խոսակցություն է գնում նախարարների հնարավոր հանդիպման կապակցությամբ: Ուղղակի մեզ հետ փորձում են հնարավոր վայր եւ ժամկետներ ճշտել: Դեռեւս որեւէ կոնկրետություն չկա, հենց որ հստակեցվի` իհարկե կհայտնենք:

Ինչ վերաբերում է հրդեհներին, գիտեք` տարբեր ադրբեջանական մեկնաբանություններ են լինում: Պրն. Գուտերեսը ինքը Պորտուգալիայից է, կարող է հաստատել, որ ամեն տարի ամռանը շոգից մեծ հրդեհներ են լինում Պորտուգալիայում: Նմանատիպ երեւույթ է տեղի ունեցել Ղարաբաղի հարակից տարածքներում: Ամեն տարի, ասեմ, որ նման հրդեհներ լինում են, ուղղակի այս տարի ծավալը մի քիչ մեծ է եւ դա հաստատվել է պրն. Կասպրշիկի զեկույցի մեջ: Կարող եք կարդալ արդեն, ինտերնետային մատչելիություն է տրվել նրան: Այնպես որ, Ադրբեջանի այս շահարկումները մեզ համար անհասկանալի են, որ դրանք իբր միտումնավոր են եղել: Դրանք բնական հրդեհներ են եղել, այս տարի ծավալը մի քիչ շատ են, հայկական կողմի հնարավորությունները` սահմանափակ, դրա համար էլ որոշ բարդություններ եղել են, բայց երեկ եմ ես ղարաբաղցիների հետ խոսել, հարցրել, թե ինչպես է վիճակը, ասել են, որ հիմնականում մարված է, փոքր, հատվածական դեռ հրդեհներ կան, բայց որեւէ բնակավայրի սպառնալիք չկա:

Իսկ ինչ վերաբերվում է ադրբեջանական կողմի համագործակցության առաջարկությանը, հայկական կողմը միշտ էլ համաձայն է եղել ցանկացած համագործակցության: Ես կարծում եմ, որ Ղարաբաղի իշխանությունները պատրաստ կլինեն համագործակցելու եվ միջազգային կազմակերպությունների հետ, եւ ադրբեջանցիների հետ, որովհետեւ դա փոխադարձ հետաքրքրող խնդիր է երկու կողմերի համար: Եւ իրար օգնելով այդ հրդեհները կհանգցնեն:

ՄԱԿ-ում հարցի քննարկումը մեզ համար անհասկանալի է: Եթե ադպիսի փորձ արվի, ինչի նախանշանները կան: ՄԱԿ-ը ինչ կապ ունի այդ ամենի հետ: Պետք է խնդրին գործնական նայել եւ փորձել իսկապես հենց տեղում խնդիրը լուծել, հատկապես, որ արդեն հաստատվել է, որ այնտեղ միտումնավոր որեւէ բան չի եղել:

Հարց.«Ինտերֆաքս» - Պրն. նախարար մի փոքր ճշտող հարց, այսինքն Մամեդյարովի հետ հանդիպման պայմանավորվածությունը արդեն կա՞, տեղն ու վա՞յրն են ճշտվում:

Վ.Օսկանյան.- Նոր ասացի, որ շատ նախնական մտածում են համանախագահողները: Եթե որեւէ հստակություն լինի, տեղյակ կպահենք:

Հարց. «Մեդիամաքս» - Պրն. նախարար ձեզ եմ ուղղում հարցը: Մի քանի օր առաջ Ամերիկայի հայկական լոբբիստական կազմակերպությունները դիմեցին ԱՄՆ վարչակազմին` դժգոհելով հարավային Լիբանան հնարավոր թուրքական զորքերի ուղարկելու կապակցությամբ` խաղաղապահ այդ միջազգային գործողության կազմում: Եվ կցանկանայի ճշտել, եթե թուրքական զորքերը այնուամենայնիվ հայտնվեն հարավային Լիբանանում, պաշտոնական Երեւանը այս կապակցությամբ որեւէ դիրքորոշում ունի՞:

Վ.Օսկանյան.- Չէ, մենք ընդհանուր մի դիրքորոշում ունենք, որ ցանկացած երկիր, որի տարածքում այլ խաղաղապահ օտար ուժեր լինեն, նրանք պետք է որոշեն, թե ո՞ր երկրներին համաձայն են, որոնց` ոչ: Այնպես որ սա Լիբանանի կառավարության սուվերեն որոշումն է, որը պետք է հարգվի, եւ ոչ թե պարտադրվի որեւէ մեկի կողմից: Շնորհակալություն: