Վ. Օսկանյան - Այս ամիսը բավական ակտիվ ամիս էր, երեւի թե իմ այս գործունեության ընթացքում երկրից ամենաերկար բացակայությունն էր` մոտավորապես 21 օր. միջոցառումներն ու հանդիպումները ժամանակային առումով համընկել էին: Այցերս սկսվեցին Նյու Յորքից, ամսվա սկզբին` ՄԱԿ-ի ԳԱ ելույթով, նաեւ մի քանի երկկողմ հանդիպումներով: Այդ հանդիպումներից կուզենայի առանձնացնել Թուրքիայի արտաքին գործերի նոր նախարար Ալի Բաբաջանի հետ հանդիպումը, որովհետեւ դա մեր առաջին հանդիպումն էր, նաեւ բարձր մակարդակի առաջին հանդիպումն էր Թուրքիայում տեղի ունեցած ընտրություններից հետո, երբ իշխող կուսակցության մանդատը վերահստատվել էր. առավել մեծ լծակներ են ձեռք բերվել, այդ իմաստով կային նաեւ ակնկալիքներ: Համենայնդեպս ասեմ, որ էական փոփոխություն Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության մեջ Հայաստանի նկատմամբ չկա. Թուրքիայի հետաքրքրությունը դեռեւս մնում է միայն գործընթացների մեջ, մերը` արդյունքների, այնտեղ մենք, թերեւս, ընդհանրություններ չունենք: Անկախ այդ ամենից, մենք չենք խորշելու հանդիպել թուրք պաշտոնյաների հետ հին մակարդակով, ԱԳ նախարարի տեղակալի մակարդակով, բայց այդ հանդիպումները չենք դիտարկելու որպես գործընթացի մաս, որովհետեւ այդպիսի գործընթաց այսօր Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ չկա: Դրանք կլինեն միանվագ, միանգամվա հանդիպումներ` ելնելով կարիքից: Այս պահին իմ տեղակալ Արման Կիրակոսյանը գտնվում է Անկարայում, մասնակցելու է ՍԾՏՀ կազմակերպության նախարարական հերթական հանդիպմանը: Չեմ բացառում, որ հանդիպի գործընկերոջ հետ:

Երկրոդ կարեւոր իրադարձությունը, որին ես մասնակցություն եմ ունեցել, նախագահի այցելությունն էր Բրյուսել, ինչը լավ եւ լայն լուսաբանվեց: Չեմ ուզում մանրամասների մեջ խորանալ, շեշտադրեմ միայն, որ նախագահի այդ հերթական հանդիպումը տարբերվում էր նախորդներից նրանով, որ տեսանելի, զգալի էր որակական Էական տարբերությունը նախորդների եւ այս այցի միջեւ, որովհետեւ կա նաեւ որակապես նոր փաստաթուղթ, ինչը հիմք է ծառայում Հայաստան-ԵՄ հարաբերություններում: Քաղաքական երկխոսության առումով մենք արդեն մաս ենք կազմում ԵՄ-ի անվտանգությանը եւ արտաքին քաղաքականությանը վերաբերող հայտարարություններին: Դա մեզ նախորոք տրվում է, ճիշտ է, որոշումներում որեւէ մասնակցություն չունենք, բայց նախորոք գիտենք, թե ինչպիսի որոշում է կայացվել, ինչպիսի դիրքորոշում կա, եւ մեր կարծիքն ենք հայտնում` կիսում ենք դա, միանում ենք դրան, թե ոչ: Սա, իսկապես, հարաբերություններին նոր որակ է տալիս, եւ մենք մեզ զգում ենք արդեն այն ներքին շրջանակում, որոնք նախորոք գիտեն, թե ԵՄ-ի դիրքորոշումը աշխարհի տարբեր մասերում տեղի ունեցող երեւույթների եւ իրադարձությունների նկատմամբ ինչպիսին է: Նոր որակ կա նաեւ մեր տնտեսական համագործակցության ոլորտում` ինտեգրացիոն հնարավորությունները. մեր Գործողությունների ծրագիրը Նոր հարեւանության ծրագրի քաղաքականության շրջանակում ստորագրվել է եւ արդեն կիրառության մեջ է դրվել: Նախագահի այցելության ընթացքում Գործողությունների ծրագրի 2008թ. մեր առաջնայնություններն արդեն հստակ ուրվագծվեցին, առայժմ մեր մտքում, ինչը կփոխանցենք թղթին: Այնպես որ, բավական արդյունավետ այց էր: Դրան անմիջապես հաջորդեց հերթական Հայաստան-ԵՄ համագործակցության խորհրդի նիստը Լյուքսենբուրգում: Ես Բրյուսելից մեկնել եմ այնտեղ: Սկզբում տեղի ունեցավ քաղաքական երկխոսություն, որին մասնակցում էին Ադրբեջանը եւ Վրաստանը, այնուհետեւ անհատական հանդիպումները յուրաքանչյուրն իր մասով ԵՄ-ի հանձնաժողովի հետ: Այնտեղ մեր պարագայում գոնե վերահաստատվեց այն ամենը, ինչ տեսանելի էր նախագահի այցի ընթացքում:
Դրան հաջորդեց ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում իմ ելույթը, դա նախարարների մակարդակով ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հերթական Գլխավոր կոնֆերանսն էր: Մեզ հուզող հիմնական թեման ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում այս պահին պատմական եւ մշակութային ժառանգության պահպանման խնդիրներն են, ելույթիս հիմնական առանցքը դա էր: Ելույթից հետո տեղի ունեցավ նաեւ իմ հանդիպումը պրն. Մացուրայի հետ, որտեղ քննարկվեց Նախիջեւան ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հնարավոր դիտորդական առաքելության հարցը: Կարծում եմ` եթե Ադրբեջանի կողմից նոր խոչընդոտներ չլինեն այդ այցի համար, արդեն մոտ ապագայում այն տեղի կունենա:

Փարիզից հետո մեկնել եմ Էմիրատներ` հիմնականում Աբու-Դաբի, որից հետո Ռասել Խեյմե, որը Էմիրատներից մեկն է, եւ այսօր այդ էմիրության հետ մենք տնտեսական որոշ համագործակցություն ունենք: Էմիրության ղեկավարի հետ ստորագրվեց փոխըմբռնման հուշագիր, որը նախնական իրավական հիմք է տալիս այդ համագործակցությանը: Կարծում եմ` շուտով տնտեսական առումով դրական արդյունքներ կտեսնենք Արաբական Էմիրության հետ: Նաեւ այցելել եմ մեր դեսպանատան վայրը, որտեղ շինարարությունը համարյա թե մոտեցել է ավարտին: Իսկապես, մեր լավագույն դեսպանատներից մեկն է լինելու, բավական լուրջ կոմպլեքս է ստացվել, հայկական տուֆով, համայքի օգնությամբ է կառուցվել այդ շենքը, փողը տրամադրել է Էմիրատների կառավարությունը նախագահի այցի ընթացքում: Կարծում եմ` դեկտեմբերին մենք հնարավորություն կունենանք այդ շենքի բացումը կատարել:

Վերադառնալուց հետո այստեղ մի քանի կարեւոր իրադարձություն տեղի ունեցավ. Իրանի Իսլամական Հանրապետության նախագահի այցելությունն էր: Այցելությունն, իսկապես, լավն էր, բովանդակային առումով բավական ընդգրկուն եւ խորքային: Իրանի հետ մեր հարաբերությունները օրեցօր ավելի են խորանում, եւ այն ծրագրերը, որ իրականացնում ենք, ոչ միայն երկկողմ նշանակություն ունեն, այլեւ` արդեն լուրջ տարածաշրջանային. գազամուղից սկսած, Հայաստան -Իրան հնարավոր երկաթգծի կառուցումը, նաեւ նավթազտարանի կառուցումը: Թերեւս այս վերջին երկու ծրագրերը քննարկման փուլում են, դրանց լուրջ եւ ճիշտ տնտեսական հաշվարկները պետք է կատարվեն, բայց փաստը, որ այդ հարցերը այսօր օրակարգի վրա են եւ քննարկվում են, բավական լուրջ քաղաքական, ստրատեգիական եւ տարածաշրջանի համար կարեւոր նշանակություն ունեցող խնդիրներ են: Քննարկվել է նաեւ երկու երկրների միջեւ առեւտրական ռեժիմի բարելավումը, առեւտրի ծավալների ընդլայնումը: Այնպես որ, շուտով մենք կտեսնենք արդեն ընթացքի մեջ գտնվող ծրագրերի ավարտը եւ նոր ծրագրերի կիրառման սկիզբը եկող ամիսների եւ ամենաուշը տարիների ընթացքում:

Կարեւորում եմ նաեւ պրն. Շտրոհալի այցելությունը. մենք գտնվում ենք նախագահական ընտրությունների նախաշեմին: Այցի ընթացքում մեկ անգամ եւս գնահատական է տրվել խորհրդարանական ընտրության արդյունքներին, կետ առ կետ անցել ենք նրանց առաջարկություններին, թե ինչպես պետք է բարելավել եւ օրենքը, եւ համակարգը, որպեսզի լրացուցիչ առաջընթաց կարողանանք արձանագրել: Իսկապես, խորհրդարանական ընտրությունները մեզ բավական լավ հիմք են տալիս լրացուցիչ առաջընթաց արձանագրելու եւ առավել լավ նախագահական ընտրություններ անցկացնելու:

Եվ վերջապես, համանախագահների այցելությունը. ճիշտ է, սա հերթական այցելություն էր, բայց նաեւ ինչ-որ իմաստով նոր ոճ է կարծեք մտնում, դա մաքոքային դիվանագիտություն է: Հիմնական պատճառները, կարծում եմ, երկուսն են. մեկը, որ մինչեւ նախագահական ընտրություններ շատ ժամանակ չի մնացել, երկրորդ, որ մինչեւ նախագահական ընտրություններ բազմակողմ հնարավորություն չի ընձեռնվելու նախագահներին հանդիպելու համար: Եվ այլ տարբերակ, կարծեք թե, չի մնում, քան համանախագահների առավել ակտիվ լինելը տարածաշրջանում, մաքոքային դիվանագիտության միջոցով կողմերի դիրքորոշումների մոտեցնելը, եւ մինչեւ նախագահական ընտրություն ինչ-որ դրական արդյունքների հասնելը: Խնդիրները պարզ են բոլորին. այսօր կան թերեւս չհամաձայնեցված հարցեր, բազմաթիվ այլ համաձայնեցված հարցերի կողքին համանախագահների ուշադրությունը, կենտրոնացումը հենց այդ հարցերի վրա է, յուրաքանչյուր այցի ընթացքում նրանք փորձում են առաջարկություններ անել, տեսնել կողմերի դիրքորոշումն ինչպիսին է, եւ փորձել տեսակետները մերձեցնել: Այս պահին նրանք գտնվում են Բաքվում, նրանց հանդիպումները Երեւանում լավն էին, դրական տենդենցներ կան, սպասում ենք Բաքվից ինչ լուրերով կվերադառնան: Շաբաթ օրը կլինեն Երեւանում, ինձ հետ նույնպես կհանդիպեն, հավանաբար հանրապետության նախագահի հետ էլ, եթե կարիք լինի: Այնպես որ, մաքոքային այս դիվանագիտությունը հույսով ենք` ինչ-որ արդյունք կտա, որպեսզի կարողանանք ամրագրել այն, ինչ ձեռք է բերվել եւ դրա վրա ավելացնել նաեւ այն, ինչ դեռեւս մնում է չհամաձայնեցված:

Հարց - Երեկ ԱԺ ամբիոնից ասացիք, որ Իրանի նախագահն ընդամենը ժամուկես է շուտ գնացել. խնդիրն այն է, որ իրանական կողմը պնդում է, որ իրենք մնացել են այնքան, ինչքան պետք է եւ նույնիսկ մեկ ժամ ավելի: Ինչո՞վ եք պայմանավորում այս տարաձայնությունը:

Վ. Օսկանյան - Եկեք չբարդացնենք, իսկապես. մենք մի բան ասենք, իրանական կողմը մի այլ բան ասի: Երկու երկրների հարաբերություններն այնքան բարեկամական են, որ ես կարծում եմ, որ նման պրոտոկոլային հարցերն, իսկապես, խնդիր չեն: Դա հաճախ է պատահում, մեր այցերի ընթացքում էլ. վերջին պահին ինչ-որ բան է կրճատվում, նախագահն ուզում է շուտ մեկնել: Այլ պատվիրակությունների հետ էլ է եղել, այնպես որ, նորություն չէ, ընդունված բան է: Բովանդակային առումով այցելությունը փայլուն է անցել, որեւէ բան չի կրճատվել, կրճատվել են մի քանի արարողակարգային այցելություններ: Կարիք չկա բարդացնելու, զուտ փաստն եմ արձանագրում. նախատեսվում էր նախագահի վերադարձը ժամը մեկին, նախագահը օդանավակայանից թռավ մոտավոր ժամը տասներկուսին, մեկ ժամ տարբերություն է, նույնիսկ մեկուկես ժամ չէ: Այնպես որ, պրն. Ահմադինեջադի ասածն էլ է ճիշտ, մեր ասածն էլ:

Հարց - Պրն. նախարար ամռանը հայ-իրանական միջկառավարական հանձնաժողովի նիստի ժամանակ Ձեր գործընկեր պրն. Մոթթաքին հայտնեց, որ պրն. Ահմադինեջադի այցի ժամանակ սպասվում է ազատ առեւտրի մասին համաձայնագրի ստորագրում Հայաստանի եւ Իրանի միջեւ: Ի՞նչն է պատճառը, որ այս անգամ չստորագրվեց, արդյոք, կայի՞ն սուբյեկտիվ պատճառներ:

Վ. Օսկանյան - Իրանը մեզ համար հսկայական շուկա է. վաթսուն միլիոն բնակչություն ունի, մեր շահերից է դա բխում: Մենք որոշ այլ պարտավորություններ ունենք WTO եւ այլ կազմակերպությունների հետ: Այդ ամենը պետք է նայել, որպեսզի Իրանի հետ ինչ անում ենք, որեւէ հակասության մեջ չլինի մեր այլ պայմանավորվածությունների հետ: Օրակարգի վրա այդ հարցը կա, համոզված եմ, որ կիրականացվի, ուղղակի փաստաթուղթը պատրաստ չէր այս այցի ժամանակ ստորագրելու:

Հարց - Կարո՞ղ է կապված է նաեւ ԱՄՆ ճնշման հետ, քվոտայի հետ կապված:

Վ. Օսկանյան - Բացարձակապես:

Հարց - Պրն. նախարար, մինչեւ այսօր եղե՞լ է դեպք, որ Ծիծեռնակաբերդում փորվի այն փոսը, որտեղ պետք է տնկվի ծառը, պատրաստ լինի ցուցանակը, եւ ծառի տնկումը չիրականացվի: Մինչեւ հիմա նման դեպք եղե՞լ է:

Վ. Օսկանյան - Ճիշտն ասաց, այդ մեկը ես չգիտեի, որ պատրաստ է եղել, Իրանի նախագահինն է, այնպես որ, չեմ կարող պատասխանել: Ծիծեռնակաբերդի պատասխանատուները ավելի լավ կկարողանան պատասխանել: Բայց եթե որեւէ տողատակում ուզում եք դրա հետ կապել, չմոռանանք, որ պրն. Խաթամին եղել է այնտեղ, Իրանը նման կոմպլեքսներ չունի:

Հարց - Պրն. նախարար, հավատո՞ւմ եք, որ առաջիկայում կարող է կառուցվել Իրան-Հայաստան երկաթգիծը` հաշվի առնելով դրա գինը, ապագայում նաեւ տեղափոխման, եւ նավթամշակման կոմբինատը, որի համար պետք է տարեկան:

Վ. Օսկանյան - Միանշանակ համոզված եմ: Նույնը ասում էինք գազամուղի վերաբերյալ. կիսով չափ արդեն կառուցվել է, մեր մասը շուտով կավարտվի: Ես կարծում եմ, որ դրանք իրական ծրագրեր են: Կարող է ժամանակ խլեն, մինչեւ իրականացվեն, բայց տարածաշրջանի, Հայաստանի համար անհրաժեշտ են:

Հարց - Կներեք, հարցը անհրաժեշտության մասին չէ:

Վ. Օսկանյան - Հարցը հավատալու մասին է, այո հավատում եմ:

Հարց - Տնտեսական նպատակահարմարության մասին է հարցը:

Վ. Օսկանյան - Հենց դա է, տնտեսական հաշվարկն է, որովհետեւ նման ծրագրի իրականացումը ինքնանպատակ չպետք է լինի, եթե տնտեսական արդարացում չկա, միայն քաղաքական մոտիվներից ելնելով` կարծում եմ` ճիշտ չի լինի: Վերջիվերջո, դա պետք է աշխատի եւ եկամտաբեր լինի, որպեսզի հնարավոր լինի պահպանել: Սպասենք տնտեսական հաշվարկների: Մասնագետներն աշխատում են եւ նավթազտարանի հետ կապված եւ երկաթգծի, հույսով ենք` դրական արդյունքներ կլինեն տնտեսական առումով եւ իրոք, կսկսենք այդ ծրագրերի իրականացումը:

Հարց - Պրն. նախարար, Կոնգրեսի արտաքին գերատեսչությունում 106 բանաձեւն ընդունվեց, բայց վերջերս շատ է խոսվում այն մասին, որ այն չի պատրաստվում դրվել քննարկության: Ձեր դիտարկումները, կարծիքը այս հարցի վերաբերյալ:

Վ. Օսկանյան - Երբ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում բանաձեւն անցավ, մենք միանշանակորեն ողջունել ենք դա, կարծում ենք, որ դա պատմական արդարության հաստատման ուղղությամբ կարեւոր քայլ է, եւ մենք, իրոք, հույս ունեինք, որ կբերվի պլենար նիստ, կքվեարկվի եւ կանցնի: Իհարկե, այդ որոշումը վերջիվերջո Միացյալ Նահանգների Կոնգրեսի որոշումն է լինելու, մենք այդտեղ որեւէ միջամտություն չենք կարող ունենալ: Ասում են, որ հիմա ճիշտ պահ չէ, կարող ենք չհամաձայնել, բայց դա իրենց որոշումն է: Համոզված եմ, որ ճանաչումն անխուսափելի է, պահը գալու է, եւ Միացյալ Նահանգների Կոնգրեսը ճանաչելու է: Անխուսափելիության առումով, կարծում եմ, բանաձեւի քննարկման փաստը եւ բազմաթիվ կարծիքները, որ հնչել են կոնգրեսականների, մտավորականների, քաղաքագետների մակարդակով, նաեւ` մամուլում, խմբագիրների կողմից, շատ հետաքրքրական տենդենց են պարունակում: Այդ տենդենցն ինձ առավել եւս համոզում է, որ ամերիկյան տեսանկյունից ճիշտ պահի դեպքում միանշանակորեն այդ բանաձեւն անցնելու է:

Հարց - Ո՞րն է այդ տենդենցը:

Վ. Օսկանյան - Եթե նկատեք, թե ինչ են ասում այն մարդիկ, ովքեր դեմ են բանաձեւի անցկացմանը, շատ հետաքրքրական է. հարցը դիտարկվում է միայն ու միայն անվտանգության հարթակում: Ես չեմ տեսել մի ելույթ, մի հոդված, մի խմբագրական, որը ժխտի Հայոց ցեղասպանության փաստը: Նույնիսկ այն մարդիկ, ովքեր, գիտենք, որ պրոթուրք են եւ այս հարցում շատ պահպանողական, ասում են, այո, ցեղասպանությունը եղել է, կասկած չկա, բայց այսօր ճիշտ պահը չէ` ելնելով Իրաքի իրավիճակից, անվտանգության խնդիրներից, բանակի անվտանգության հարցերից: Ես չեմ համաձայնում այդ մտքի հետ, բայց դա իրենց որոշումն է. ինձ, իսկապես, ոգեւորում է այն փաստը, որ արդեն հաղթահարել ենք այդ ժխտողականության մասը: Թուրքիան մտահոգվելու լուրջ խնդիր ունի, այն, ինչ այսօր կա, համարում եմ դրական տեղաշարժ այս հարցում եւ վերջիվերջո, արդարության հասնելու ճանապարհին` կարեւորագույն քայլ:

Հարց- Պրն. նախարար, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դիտորդների այցի ժամկետները հստա՞կ են, եւ ԵԽԽՎ-ի պատվիրակության այցին պատգամավոր Էդվարդ Օհարայի գլխավորությամբ եւ՞ս Ադրբեջանը խոչընդոտեց: Հայկական կողմն ի՞նչ կարող է անել, որպեսզի իրականանան այդ այցերը եւ ուսումնասիրություններ լինեն Հին Ջուղայում:

Վ. Օսկանյան - Նախիջեւանը ադրբեջանական տարածք է, առանց Ադրբեջանի համաձայնության այնտեղ պատվիրակություն չի կարող մտնել: Մենք շատ բան չենք կարող անել, քան ճնշում գործադրել, իսկապես պահանջել, որպես ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի, ԵԽ-ի անդամ երկիր, որպեսզի այդ պատվիրակությունն անպայման այցելի: Եթե դա չի կատարվում, նշանակում է Ադրբեջանը միանշանակորեն խոչընդոտում է, մեր կողմից խոչընդոտներ չկան: Որպեսզի երկու կողմերին բավարարվածություն տան, խնդրել են նաեւ մեր թույլտվությունը դիտարկելու Հայաստանի տարածքի հուշարձանները, նաեւ մեր միջնորդությամբ թույլտվություն ստանալու Ղարաբաղից` այցելելու այնտեղ եւ հարակից տարածքներ: Այդ ամենի պատասխանը եղել է դրական. մենք ողջունում ենք նրանց այցը, ավելին` պահանջում ենք, եթե այցը տեղի չի ունենում, միայն ու միայն Ադրբեջանի պատճառով է: Հուսով եմ, որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դեպքում, ինչպես ինձ խոստացվեց, այցելությունը տեղի կունենա, ժամկետներ, ուղղակի, չեն նշվել:

Հարց - Թուրքիայի ներխուժումը Հյուսիսային Իրաք ի՞նչ հնարավոր ազդեցություն կարող է ունենալ Հայաստանի վրա:

Վ. Օսկանյան - Ես ուղիղ ազդեցություն չեմ տեսնում, ուղղակի, մտահոգիչ է երեւույթը, փաստը, որ մի պետություն կարող է ազատորեն խախտել մեկ այլ երկրի տարածքային ամբողջականությունը, ներխուժել, դուրս գալ, ինչպես արել է նաեւ այլ երկրների նկատմամբ: Այդ իմաստով, անվտանգության մտահոգության իմաստով, իսկապես, մտահոգվելու տեղ ունենք, բայց ներխուժումը Հայաստանի վրա ուղիղ ազդեցություն չունի: Տարածաշրջանում իրավիճակն այնքան բարդ է, անկայուն, որ անկայունությանը նպաստող լրացուցիչ գործոն ուղղակի պետք չէր: Մենք նույնպես համոզված ենք, ինչպես Միացյալ Նահանգները եւ մյուսները, որ այն, ինչ Թուրքիան անում է, ճիշտ պատասխան չէ քրդական կողմից արված գործողություններին: Կարծում ենք, որ դա պետք է քննարկումներով լուծվի, բանակցություններով, ուղղակի թուրքական կողմը որոշել է այլ ճանապարհ որդեգրել: Կարծում եմ` ոչ միայն մեզ, այլ ողջ տարածաշրջանի երկրների համար պետք է լինի մտահոգիչ երեւույթ: