Հռիփսիմե Գրիգորյան․ Հարցս ուզում եմ ուղղել ԱԳ նախար Արարատ Միրզոյանին։ Պարո՛ն Միրզոյան, օրերս՝ հունվարի 14-ին, Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Լավրովը, իր ասուլիսի ընթացքում անդրադառնալով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանագծմանն առնչվող լրագրողի հարցին, նշել էր, որ Ձեզ հետ հեռախոսազրույցում հայկական կողմը նոր առաջարկներ է փոխանցել, որոնք արդեն ուղարկել են Բաքվին: Ես կցանկանայի խնդրել, որ Դուք պարզաբանեք՝ ինչ առաջարկների մասին է խոսքը, և եթե որևէ արձագանք արդեն կա Բաքվից, ապա ինչպիսին է այն, շնորհակալություն: 

Արարատ Միրզոյան․ Բարև Ձեզ, հարգելի՛ տիկին Գրիգորյան, Դուք իրավացի եք՝ Ռուսաստանի Դաշնության ԱԳ նախարարը հանդես է եկել նմանատիպ հայտարարությամբ, և իր հաղորդած տեղեկությունը, բնականաբար, համապատասխանում է իրականությանը: Այո, հայկական կողմը Հայաստան-Ադրբեջան սահմանագոտում իրավիճակի դեէսկալացիային, անվտանգության և կայունության մակարդակի բարձրացմանն ուղղված մի շարք միջոցառումների փաթեթ է նախապատրաստել և փոխանցել ինչպես ռուսական կողմին, այնպես էլ՝ ռուսական կողմի միջնորդավորված կերպով նաև Ադրբեջանին և մյուս գործընկերներին, և այժմ սպասում ենք արձագանքի: Բնականաբար, մանրամասները չեմ կարող հրապարակել և իմաստ չունի, իրականում։ Կարող եմ ասել միայն, որ դրանք բխում են կառավարության և վարչապետի կողմից նախապես և մշտապես բարձրաձայնված զորքերի հայելային հետքաշման և հավելյալ անվտանգության մեխանիզմների ստեղծման մեր ընդհանուր՝ նախապես հռչակած հայեցակարգից: 

Հռիփսիմե Գրիգորյան․ Պարո՛ն Միրզոյան, եթե կան այլ մանրամասներ՝ կապված ընդհանրապես գործընթացի հետ, և այս փուլում ընթացող բանակցությունների, ռուսական կողմի հետ մեր քննարկումների, խնդրում եմ ևս հաղորդել, շնորհակալ եմ: 

Արարատ Միրզոյան․ Ես հավելեմ, որ իմ կողմից քիչ առաջ նշված փաթեթը, մեծ հաշվով, նաև Անվտանգության Խորհրդի նիստում է , ներկայացվել։ Ինչ վերաբերում է Ձեր՝ արձագանքով հնչեցված մյուս հարցին պիտի նկատեմ, որ հարցը, թերևս, մի քիչ շատ ընդհանրական էր, և ԱԳ նախարարները, կարծում եմ՝ շատ հակված չեն լինի մանրամասնել և բացահայտել, եթե շատ կոնկրետ չէ հարցը: 

Սարգիս Խանդանյան․ Իմ հարցը ևս ուղղված է արտաքին գործերի  նախարարին: Պարո՛ն նախարար, նախորդ շաբաթ ադրբեջանական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցի ընթացքում Ալիևը սպառնացել էր ճնշել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների փորձերը՝ զբաղվելու Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրով: Մասնավորապես՝ նշել էր, որ համանախագահները չպետք է զբաղվեն Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությամբ, քանի որ այն լուծված է՝ մենք ենք լուծել այս խնդիրը նրանց փոխարեն: Ինչպե՞ս է մեր արտաքին գերատեսչությունը պատրաստվում արձագանքել այս հայտարարությանը: Շնորհակալություն:

Արարատ Միրզոյան. Առաջին անգամ չէ, որ Ադրբեջանի բարձրագույն ղեկավարությունը, հարգելի՛ պարոն Խանդանյան, հանդես է գալիս, մեղմ ասած, ոչ կառուցողական հայտարարություններով և դիրքորոշմամբ, ինչը, իհարկե, խանգարում է բոլոր եղած խնդիրների՝ ավելի կառուցողական մթնոլորտում քննարկմանը և, ըստ այդմ, բոլորի համար ընդունելի, լավ, նորմալ լուծումների փնտրտուքին և ամրագրմանը: 

Այդուհանդերձ, պիտի ասեմ, որ ոչ միշտ են հրապարակային հայտարարությունները ամբողջությամբ, կամ մասնակիորեն համընկնում փակ սենյակներում քննարկված մոտեցումների հետ: Պիտի ասեմ նաև, որ մի բան է Ադրբեջանի դիրքորոշումը, մի բան է իրականությունը, մի բան է միջազգային հանրության դիրքորոշումը: Իսկ իրականությունն այն է, որ չնայած Ադրբեջանի կողմից մեկ տարի, կամ մի քիչ ավել շարունակ մատուցվող դիրքորոշմանը՝ թե ԼՂ հիմնախնդի հարցը լուծված է, և ո՛չ հիմնախնդիր, ո՛չ Լեռնային Ղարաբաղ գոյություն չունի, այս մեկ տարվա ընթացքում մենք տեսել ենք, որ աշխարհը բոլորովին դրա հետ համաձայն չէ, և իրականությունն էլ այդպիսին չէ: Հերթական ապացույցը կարող եք գտնել անցած դեկտեմբերին Ստոկհոլմում կայացած ԵԱՀԿ նախարարական ամենամյա համաժողովում բազմաթիվ երկրների կողմից հնչեցված դիրքորոշումներին (կարծեմ՝ հրապարակել է ԱԳՆ-ն), այն մասին, որ կա ԼՂ հիմնախնդիր և այն պետք է լուծում ստանա ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահության ֆորմատում: Սա միակ ձևաչափն է, որն ունի միջազգայնորեն ճանաչված մանդատ․ այն է, ես չեմ դադարի, չեմ հոգնի կրկնել, այն է՝ գտնել ԼՂ հիմնախնդրի խաղաղ կարգավորում: Սա է ամբողջը:

Սարգիս Խանդանյան․ Պարո՛ն նախարար, դրա նաև ապացույցն է նախորդ տարվա Ձեր և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարի ունեցած մի քանի հանդիպումները ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահության շրջանակներում: Արդյո՞ք առաջիկայում նախատեսվում են, օրակարգում կա՞ն նման հանդիպումներ:

Արարատ Միրզոյան. Այս պահին ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահության ֆորմատով հանդիպում՝ կոնկրետ ամսաթվով, վայրով դեռևս նախատեսված չէ: Այս պահին կա նախատեսված ՄԽ համանախագահների այց տարածաշրջան: Հավանաբար, տեղյակ եք, վաղուց արդեն քննարկվում է այս հարցը, բայց անընդհատ, պարբերաբար հետաձգվում է: Օրակարգում հիմա դա է: Պետք է տեղի ունենա ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների տարածաշրջանային այցը: 

Աննա Մկրտչյան․ Օսմանյան Կայսրության և Թուրքիայի տարբեր վարչակարգերի կողմից ծրագրվել և իրականցվել է հայ ժողովրդի ցեղասպանությունը: Հայաստանը և հայ ժոհովուրդը շարունակելու է պայքարը ցեղասպանության հետևանքների հաղթահարման համար իրավական պահանջների գործընթացը՝ ուղղված Թուրքիայի դեմ՝ որպես Օսմանյան պետության իրավահաջորդի: Հայաստանը դատապարտում է Թուրքիայի՝ Հայոց ցեղասպանության ժխտումը․ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումից, դատապարտումից և պատմական հատուցումից հետո է  միայն սկիզբ դրվելու հայ և թուրք ժողովուրդների պատմական հաշտեցմանը: Հարգելի՛ հայրենակիցներ, մեր բոլորի համար, հայ ժողովրդի համար կան անառարկելի ճշմարտություններ և այս նախադասությունները նաև այդ անառարկելի ճշմարտությունների շարքում են, որոնք արտահայտում են մեր բոլորի միասնական կամքը,  բացի դրանից նաև դրված են մեր պետականությունների նպատակների և խնդիրների հիմքում: Ես կարծում եմ՝ որևէ մեկիս համար խնդիր չէ դրանք բարձրաձայնել անհրաժեշտության դեպքում, և ուզում եմ վստահ լինել, որ վարչապետի աթոռին նստած անձի համար այդ բարձրաձայնումները ևս խնդիր չեն: Ավելին՝ «Արցախը Հայաստան է և վերջ» ձևակերպումն էլ հենց արվել է վաչապետի պաշտոնը զբաղեցնող անձի կողմից, հետևաբար նաև Ազգային ժողովի կանոնակարգ սահմանդրական օրենքի մեկնաբանությունները ճիշտ տալու համար ձևակերպեմ հարցս հետևյալ կերպ․ այս նախադասությունները, որոնք մեր միասնական կամքն են արտահայտում, կարո՞ղ են հնչեցվել վարչապետի աթոռը զբաղեցնող անձի կողմից, ու նաև իր կողմից, էսպես ասենք, տված բանաձևումը «Արցախը Հայաստան է և վերջ»: Ամբիոնին իր կողմից չմոտենալը ևս կդիտարվի այս նախադասությունները կրկնելուց խուսափել: 

Արարատ Միրզոյան. Ուզում եմ մեր ընդդիմադիր գործընկերներին հիշեցնել կամ խորհուրդ տալ վերընթերցել ՀՀ կառավարության ծրագիրը՝ հաստատված այս դահլիճում Հայաստանի խորհրդարանի կողմից, խորհրդարանականների կողմից․ այնտեղ սևով սպիտակի վրա գրված է ՀՀ կառավարության, որը գլխավորում է վարչապետը, դիրքորոշումը Հայոց ցեղասպանության շուրջ։ Հավելեմ նաև, որ երբևէ Հայաստանի որևէ իշխանություն և հույս ունեմ նաև ապագայում ՀՀ որևէ իշխանություն որևէ փորձ անգամ չի անի կասկածի տակ դնել Հայոց ցեղասպանության՝ պատմական փաստ լինելու հանգամանքը: 

Սոնա Ղազարյան. Մեծարգո՛ վարչպետ, կառավարության հարգելի անդամներ, հարցս ուղղում եմ պարոն Միրզոյանին: Այն վերաբերում է հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը: Կան կարծիքներ, որ համաձայնելով այս երկխոսությանը՝ հայկական կողմն ընդունում է այն նախապայմանները, որոնք տարիներ շարունակ ունեցել է թուրքական կողմը: Կա նաև մտավախություն, որ հետագայում, հաշվի առնելով նախկին փորձը, թուրքական կողմը կարող է առաջադրել նախապայմաններ: Ի՞նչ դիրքորոշում ունի այս հարցի շուրջ մեր արտաքին գերատեսչությունը: 

Արարատ Միրզոյան. Շնորհակալություն, տիկի՛ն Ղազարյան: Ես հիշում եմ, կարծում եմ՝ Դուք էլ հիշում եք, թե մինչև այս գործընթացում առաջին հանդիպումը, որը տեղի ունցավ հունվարի 14-ին, մեդիադաշտում և սոցցանցերում ինչպիսի փոթորիկ էր այն մասին, թե ահա ՀՀ կառավարությունը ինչ-որ գաղտնի նախապայմաններով ինչ-որ գաղտնի գործընթացների մեջ է մտնում: Թեև մենք նախապես հայտնել էինք մեր դիրքորոշումը, բայց հուսամ՝ հանդիպումից հետո հրապարակված հաղորդագրությունով, որն ի դեպ հավաստվեց, և գրեթե նույնական էր նաև թուրքական կողմի տված հաղորդագրության հետ, որևէ նախապայման՝ գործընթացը սկսելու, և, կամ այդ գործընթացը ավարտին հասցելու, Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները կարգավորելու համար, թուրքական կողմից չի դրվել, հայկական կողմից չի դրվել: Գործընթացը մեկնարկել է: Ըստ էության՝ առաջին հանդիպումը ճանաչողական բնույթ է ունեցել․ դուք կարծեմ՝ խոսել եք այդ մասին, որոշակի տեխնիկական, ինչ որ առումով նաև բովանդակային դետալների և հետագա ընթացքի վերաբերալ: Եվ հերթական անգամ տեսանք, որ որևէ նախապայման չկա:

Սոնա Ղազարյան. Պարո՛ն Միրզոյան, կա նաև տեսակետ, որ Անկարան որևէ փուլում կարող է կապել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը, այսպես կոչված, միջանցքային տրամաբանության հետ: Երեկ էլ խորհրդարանում քննարկվում էր, և ես կուզենայի՝ նաև Դուք արձագանքեիք այս հարցին:

Արարատ Միրզոյան. Սիրով, տիկի՛ն Ղազարյան: Իսկապես, մենք տեսանք մի քանի հրապարակումներ այն մասին, որ թուրքական փորձագիտական շրջանակներից, պատգամավորական շրջանակներից այդ հարցը, այսինքն՝ միջանցքի տրամադրումը, իսկապես արծարծել են։ Այստեղ կրկին մեր դիրքորոշումը վաղուց և բազմիցս հայտնվել է, այդ թվում և՝ հենց այս ամբիոնից: Մենք որևէ միջանցքային տրամաբանության չենք համաձայնելու, դա մեզ համար անընդունելի է: Մենք կողմ ենք տարածաշրջանային կոմունիկացիաների՝ տրանսպորտային, տնտեսական կոմունիկացիաների ապաշրջափակմանը և գիտակցում ենք, որ այդ ապաշրջափակման արդյունքներով ինչպես Հայաստանն է երկաթուղային և ավտոմոբիլային ճանապարհներ ստանալու Ադրբեջանի տարածքով, իսկ, ահա, հայ-թուրքական սահմանի բացման պարագայում նաև՝ Թուրքիայի տարածքով, այդպես էլ Թուրքիան և Ադրբեջանը պետք է կարողանան օգտվել հայաստանյան ճանապարհներից: 

Այստեղ կարևորն այն է, որ մեզ համար, և կարծես թե՝ այդպիսին էլ ընդհանրական ընկալումն է և, կամ պիտի լինի, որ որևէ ճանապարհ, որից կօգտվի երկրորդ կողմը, պիտի լինի այն երկրի սուվերենության և օրենսդրության ներքո, որի տարածքով անցնում է․ այսինքն՝ ՀՀ տարածքով որևէ միջանցք չի կարող լինել: Կարող եմ շարունակել՝ չի կարող լինել նաև այն պատճառով, որ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ կա մի միջանցք: Բոլորիդ հայտնի է, որ կա այդպիսի դրույթ, ձևակերպում, դա Լաչինի միջանցքն է: Մնացած բոլոր ճանապարհների մասին խոսվում է որպես ճանապարհներ: Շնորհակալություն: 

Թագուհի Ղազարյան․ Հարցս վերաբերում է սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացին։ Դեռևս նոյեմբերի 26-ի եռակողմ հանդիպման ժամանակ մենք տպավորություն ստացանք, որ ավելի գործնական փուլ ենք թևակոխում սահմանագծման հարցերով։ Ինձ հետաքրքիր է՝ արդյո՞ք կա պայմանավորվածություն հանձնաժողով ստեղծելու վերաբերյալ, մենք տեղյա՞կ ենք հստակ ժամկետների մասին, և պատկերացում ունե՞նք՝ ովքեր կլինեն հայկական կողմից այդ հանձնաժողովում, եթե նման բան կա առաջիկայում։

Արարատ Միրզոյան․ Հարգելի՛ տիկին Ղազարյան, ես սիրով կներկայացնեի, թե ովքեր են հայկական պատվիրակության կազմում, կամ ինչպիսին են մեր պատկերացումները այդ հանձնաժողովի հարցում, եթե այն ստեղծված լիներ, և հայկական պատվիրակությունն այդ հանձնաժողովում լիներ։ Պետք է ասեմ, որ առայժմ սահմանագծման և սահմանազատման հանձնաժողով ձևավորված չէ։ Քննարկվում են այն պայմանները, որոնցով այդ հանձնաժողովը կարող է սկսել աշխատել։ Այդ մասին և՛ մեր հրապարակային դիրքորոշումն է հայտի, և՛, օրինակ՝ ռուսական կողմինը։ Մենք հիմա աշխատում ենք այդ ուղղությամբ, և մեր համոզմունքն է, որ քանի դեռ կոնկրետ մեխանիզմներ չեն ներդրվել, կոնկրետ քայլեր չեն իրականացվել սահմանագոտում կայունության և անվտանգության մակարդակի բարձրացման ուղղությամբ, մեխանիզմներ, որոնք կօգնեն կանխել հետագա բախումները՝ մտադրված կամ պատահական, այսինքն՝ տեխնիկական պատճառներով տեղի ունեցող բախումները, այդ հանձնաժողովը դժվարություններ կունենա ստեղծվելու և աշխատելու հարցում։ 

Թագուհի Ղազարյան․ Շնորհակալություն, պարո՛ն Միրզոյան։ Ես ճի՞շտ եմ հասկանում, որ ժամկետների հարցում հիմա անորոշություն կա․ մենք նույնիսկ մոտավոր ժամկետներ չե՞նք կարող նշել, թե՞ այդ հարցում կա որոշակի հստակություն։

Արարատ Միրզոյան․ Ժամկետների հարցում հստակություն չկա, բայց կա ընկալում, որ խոսքը շուտափույթ, մոտալուտ գործընթացի մասին է։ Ես ասեցի արդեն՝ որոշակի հանգամանքներ կան պարզելու և համաձայնեցնելու, և երբ այդ հանգամանքները պարզվեն և համաձայնեցվեն՝ ձեռնտու լինեն բոլոր կողմերի համար, հանձնաժողովը կարող է ձևավորվել և աշխատել։

Անուշ Բեղլոյան․ Պարո՛ն Միրզոյան, վերջերս ԵԱՀԿ-ում Ռուսաստանի ներկայացուցիչ պարոն Լուկաշևիչն իր մամուլի ասուլիսի ժամանակ կոչ արեց չխոչընդոտել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահողների մոնիթորինգային առաքելության այցին Լեռնային Ղարաբաղ: Խնդրում եմ, եթե կարող եք, հայտնել ԱԳՆ դիրքորոշումն այդ հայտարարության վերաբերյալ: Եվ նաև մի քիչ բացել  փակագծերը, թե ինչպիսի համագործակցություն, ինչպիսի գործունեություն են հիմա իրականացնում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահողները և նաև՝ ինչպիսինն է ԱԳՆ հետ համագործակցությունը:

Արարատ Միրզոյան. Հարգելի՛ տիկին Բեղլոյան, մենք ամենասերտ և հաճախակի կապի մեջ ենք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության և հանանախագահողների հետ: Իսկապես, ես նախորդ հարցերից մեկին էլ պատասխանելիս ասեցի, որ վաղուց արդեն նախատեսվում է համանախագահների այցը տարածաշրջան: Ենթադրաբար, կա ուժեղ ճնշում ադրբեջանական կողմից՝ կանխել այդ այցի տեղի ունենալը, և մեր համոզմունքն այն է, որ համանախագահները և համանախագահող երկրները չպիտի տրվեն ադրբեջանական կողմի ճնշումներին: Այդ այցը, այնուամենայնիվ, պիտի կայանա:

Այդ այցը նախատեսված էր սեպտեմբերին, հետո տեղափոխվեց նոյեմբեր, այնուհետև խոսքը գնում էր հունվարի կեսերի մասին, և, ակնհայտորեն, գիտեք արդեն, որ այդ այցը տեղի չի ունեցել նշված ամիսներին: Այժմ արդեն, կարծես թե, համանախագահները փորձում են շատ ավելի կոնկրետ ժամկետներ և ամսաթվեր ճշտել և, ի վերջո, իրականացնել այդ այցը: Ինչ վերաբերում է մեր և ԵԱՀԿ Միսնկի խմբի համանախագահության միջև համագործակցությանը և, ընդհանրապես` ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության գործունեությանը, ապա վերջին հանդիպումը իմ և 3 համանախագահների հետ եղել է Ստոկհոլմում: Գիտեք, որ նախատեսված էր հանդիպում նաև 3+2 ձևաչափով` 3 համանախագահները, Հայաստանի և Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարները, և վերջին պահին` հանդիպումից բառացիորեն 1-2 ժամ առաջ մենք ստացանք տեղեկություն, որ Ադրբեջանը հրաժարվում է մասնակցել այդ հանդիպմանը` որոշակի պատրվակ բերելով․ էական չի դա բարձրաձայնելը, կարծում եմ:

Բայց ուզում եմ ասել, որ այդ պահին արդեն բավականին շոշափելի էր օրակարգը, որով առաջարկվում էր շարունակել բանակցությունները, և կարող էինք արդեն խոսել, ըստ էության, խաղաղ գործընթացի լիարժեք վերսկսման մասին: Ես վստահ եմ, որ վաղ թե ուշ Ադրբեջանը պիտի այս ձևաչափում շարունակի խաղաղ գործընթացը, հատկապես, երբ որ իրենք են շարունակաբար խոսում խաղաղ կարգավորման մասին, համաձայնագրի մասին և այլն: Ահա սա այն հարթակն է, այն ձևաչափն է, որտեղ դա պետք է և կարող է քննարկվել: 

Անուշ Բեղլոյան. Շնորհակալություն, Ձեր պատասխանը առավել կարևոր էր, քանի որ հանրության կողմից բազմաթիվ հարցադրումներ և հարցեր են ստացվում, թե արդյոք ԱԳՆ-ն ինչպես է աշխատում Մինսկի խմբի համանախագահողների հետ և արդյոք այդ ֆորմատը դեռևս գոյություն ունի: Ես գնահատում եմ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ռուսական ներկայացուցչի հայտարարությունը՝ որպես նաև պատասխան նախագահ Ալիևին, որը օրերս հայտարարել է, որ Մինսկի խումբը այլևս անհրաժեշտ չէ: Ձեր պատասխանը նաև վկայում է, որ այնուամենայնիվ խոսքերը և գործերը իրարից տարբերվում են, և Ադուբեջանը, այնուամենայնիվ, մնում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ֆորմատում ինչ-որ ձևով և համագործակցում է համանախագահողների հետ: Շնորհակալություն: 

Արարատ Միրզոյան. Ես կրկին ուզում եմ ասել՝ կարծում եմ, որ գործընթացը կշարունակվի, այնուամենայնիվ, համանախագահության ձևաչափում: Եվ ուզում եմ մեկ անգամ էլ կրկնել` միշտ չէ, որ հրապարակային հայտարարությունները՝ միջազգային հարաբերություններին կամ խնդիրներին վերաբերող, համընկնում են իրական քննարկումներում հնչեցված դիրքորոշումների հետ: Եվ նաև չեմ հետևել, չգիտեի, Դուք ասեցիք․ անկեղծ ասած, տարակուսած եմ, որ այդպիսի փոթորիկներ են եղել հանրության շրջանում, որովհետև մեկ անգամ չէ, որ մենք վերահաստատել ենք մեր դիրքորոշումը այս հարցում: Շնորհակալ եմ: 

Հայկ Մամիջանյան․ Առաջին հարցս վերաբերում է Ձեր այստեղ արված հայտարարությանը, պարո՛ն Միրզոյան, կապված այն առաջարկների փաթեթին, որ Հայաստանը ներկայացրել է։ Դուք նշեցիք հայելային հետքաշման մասին։ Ես կուզեի ճշտել՝ հայելային հետքաշման մասին խոսելիս մենք խոսում ենք մինչև 2020թ․ դեկտեմբերին եղա՞ծ իրավիճակը, 2021թ․ մայիսի դրությա՞մբ իրավիճակը, 2021թ․ նոյեմբերի՞ իրավիճակը։ Ես վստահ եմ, որ գիտեք, որ մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը հրապարակել է զեկույց, ըստ որի՝ հայելային հետքաշման որոշակի տրամաբանության պարագայում մենք ուղղակիորեն որոշ հայկական գյուղեր անպաշտպան ենք թողնում՝ առնվազն, եթե չասեմ ավելին։ Այս հարցին պատասխանեք, հետո հաջորդ հարցը կհնչեցնեմ։

Արարատ Միրզոյան․ Ես լսեցի ձեր դիրքորոշումը, պարո՛ն Մամիջանյան։ Շատ դետալներ բացահայտել չեմ կարող, բայց ուզում եմ ասել, որ իմ ներկայացրած փաթեթում հանգամանալից կերպով նախատեսված են մեխանիզմներ, որոնց գործարկման դեպքում որևէ գյուղ, ճանապարհ անպաշտպան չի մնա։ Շատ դետալներ, իհարկե, չեմ կարող բացահայտել, քանի որ քննարկման փուլում ենք։ Միայն կարող եմ ասել, որ խոսքը խորհրդային սահմանների մասին է՝ որպես այդ գործընթացի համար ընդունելու հիմք։

Հայկ Մամիջանյան․ Զուտ ճշգրտող հարց՝ շատ կարճ․ հասկանում եմ, որ շատ բան չեք կարող մանրամասնել։ Որպես տրամաբանություն՝ վերցրել եք խորհրդային սահմաններ եզրույթը, որը շատ լայն եզրույթ է, և պարզ է, որ չեք ասի, թե որ թվականի քարտեզը, այլ ոչ թե իմ նշած թվականների կարգավիճակներից մեկը՝ մայիս, նոյեմբեր, մինչ 44-օրյան, դեկտեմբեր։ Երկրորդ հարցն էլ տամ․ Ստոկհոլմում, ըստ Չավուշօղլուի, ով այդ մասին շատ մանրամասն խոսել է, տեղի է ունեցել Ձեր և Չավուշօղլուի միջև հանդիպումը, որը, ըստ իր ձևակերպման, նախորդում էր խորհրդաժողովի ժամանակահատվածին, բայց նա բավական մանրամասն ներկայացրեց, ու դա սովորական դիվանագիտական պոլիտես անվանելը մի փոքր դժվար է։ Ես ԱԳՆ կայքում դրա մասին հիշատակում չտեսա, Վահան Հունանյանը դրա մասին, կարծես, ոչ մի տեղ չի խոսել։ Կուզեի հասկանալ, թե ինչու է այդ հանդիպման մանրամասները գաղտնի պահվում, և նաև Ձեր տարբերակը լսենք, թե ինչ է տեղի ունեցել այդ հանդիպմանը։ 

Արարատ Միրզոյան․ Պարո՛ն Մամիջանյան, այո, Դուք ճիշտ լսեցիք, այս պահին քննարկվողը խորհրդային Հայաստանի և Խորհրդային Ադրբեջանի միջև սահմանագիծն է՝ որպես հիմք  հետքաշման համար։ Երկրորդ հարցի մասով ես կարող եմ գրեթե բառացի, տառացի վերարտադրել իմ և պարոն Չավուշօղլուի հանդիպումը։ Մենք հանիպել ենք ոչ այնպես, ինչպես ընդունված է դրան հանդիպում անվանել, այսինքն՝ պաշտոնական հանդիպման մասին չէ խոսքը։ Մենք ուղղակի մի սենյակից՝ պաշտոնական նիստի անցկացման սենյակի միջանցքում, կողք կողքի ենք քայլել, և մեր խոսակցությունը մոտավորապես եղել է այսպես․

-Բարև ձեզ։
-Բարև ձեզ։
-Ուրախ եմ ծանոթանալ։
-Ուրախ եմ ծանոթանալ։
-Մենք տրամադրված ենք կարգավորմանը։
-Մենք էլ ենք տրամադրված կարգավորմանը։
-Այդ դեպքում նշանակենք ներկայացուցիչ։ Հենց որ գնանք տուն, անմիջապես կներկայացնենք ներկայացուցիչ և կսկսենք գործընթացը։

Կարծում եմ՝ սա լավ խոսակցություն էր։ Այսինքն՝ սա պաշտոնական հանդիպում չէ, բայց հանդիպում է։ Ազդակներն էլ, կարծես թե, դրական են։ Համենայն դեպս, որևէ գաղտնի հանդիպման մասին խոսք չկա, և քանի որ պաշտնական հանդիպում չի եղել, ըստ այդմ էլ հաղորդագրություն չկա։ Բայց ես նորից եմ կրկնում, գրեթե տառացիորեն վերարտադրեցի խոսակցությունը։

Արծվիկ Մինասյան.  ՀԱՊԿ համակարգը բավական ակտիվ աշխատեց ղազախստանյան դեպքերի կապակցությամբ, կառավարության ծրագրում հստակ է նշված, որ ստանձնելով ՀԱՊԿ-ի նախագահությունը՝ իր առաջնահերթությունը Հայաստանը փորձելու է իրականացնել՝ ապահովելով անդամ պետությունների անվտանգությունը: Այս համատեքստում, քանի որ արդեն Հայաստանը  ստանձնել է պարտավորությունը՝ ղեկավարման, արդյո՞ք քայլեր իրականացվել են ադրբեջանական զինված ուժերի՝ Հայաստան զինված ներխուժումը կասեցնելու, նրանց Հայաստանի տարածքից դուրս շպրտելու ուղղությամբ, որովհետև նախորդ տարվա սկզբում գործողությունները, որոնք որ ձեռնարկվել են Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ, Դուք նաև արձանագրել եք, որ դա Հայաստան ներխուժում է: 

Արարատ Միրզոյան.  Հարգելի՛ պարոն Մինասյան, մենք անպայման հաշվի կառնենք Ձեր դիտարկումները Հայաստան-Թուրքիա երկխոսության գործընթացի տեխնիկական կողմի վերաբերյալ, ինչ վերաբերում է ՀԱՊԿ-ի, պետք է ասեմ, որ ադրբեջանական զորքերի՝ Հայաստանի սուվերեն տարածքում խորացման կամ ներթափանցման փորձերի կանխման համար գործադրված են ՀԱՊԿ և երկկողմ այլ մեխանիզմներ, քան անմիջապես ռազմական միջամտությունն է։ Եվ  ՀՀ սուվերեն տարածքի այն հատվածից, որտեղ որ գտնվում են, ներխուժել են ադրբեջանական զինված ուժերը, դրանց  դուրսբերման ուղղությամբ ևս աշխատանքները տարվում են և ենթակա են լուծման մինչև, կամ հանձնաժողովի աշխատանքների ընթացքում, որի մասին քիչ առաջ խոսեցինք: 

Արծվիկ Մինասյան. Պարո՛ն Միրզոյան, նախ ուզում եմ արձանագրել, որ հարցս և առաջարկը տեխնիկական չէին, իրականում շատ խորքային և բովանդակային է այն, ինչի մասին բարձրաձայնեցի, ոչ միայն այն պատճառով, որ զուտ իրավական տեսակետից լիազորությունների ծավալի մասին է, խոսքը գնում է նաև բովանդակության, որովհետև Դուք էլ Ձեր մեկ այլ հարցի պատասխանի ժամանակ նշեցիք նույն Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման խնդիրը, Հայաստանի, Արցախի և ողջ Սփյուռքի հայության ներգրավվածությունը և, ի վերջո, նկատի առնենք, որ պարոն Ռուբինյանի գործունեությունը չափազանց ծանրաբեռնված է լինելու, և այդ փասթաթղթերով կամ փաթեթով նաև անհրաժեշտ ինստիտուցիոնալ մեխանիզմներ պետք է ստեղծվեն, իսկ ինչ վերաբերում է ՀԱՊԿ-ի համակարգին, տեսեք, Դուք նշեցիք հայելային հետքաշման մեխանիզմի մասին, թեկուզ նույնիսկ էդ մեխանիզմի  գործադրման առումով ակնհայտ է, որ անհրաժեշտ է զինված միջամտություն: Ադրբեջանցիք կամավոր չեն հեռանում և նկատի առնելով վերջին զարգացումները՝ արդյո՞ք գործարկվելու է ՀԱՊԿ-ի զինված միջամտության հնարավորությունը, շնորհակալություն:

Արարատ Միրզոյան. Պարո՛ն Մինասյան, ես Ձեզ ուզում եմ վստահեցնել, որ ինստիտուցիոնալ մեխանիզմները կան, կա աշխատանքային խումբ՝ բաղկացած ԱԳՆ աշխատակիցներից՝ դիվանագետներից, որը աջակցում է պարոն Ռուբինյանին այդ գործընթացում և ուզում եմ վստահեցնել՝ երբ պահը գա, որ հարցով զբաղվի գործադիրը, կամ լինի փասթաթուղթ, որի տակ լինի գործադիրի ներկայացուցչի ստորագրությունը, երբ այդ պահը գա, էդպես էլ կլինի: Բնականաբար, պարոն Ռուբինյանը որևէ բան չի պատրաստվում ստորագրել: ՀԱՊԿ մասով էլ ուզում եմ կրկին ասել, որ աշխատեցվել են և, ըստ էության, արդյունավետ են այլ մեխանիզմներ՝ ՀԱՊԿ և երկկողմ այլ մեխանիզմներ, այսքանը: 

Արամ Վարդևանյան. Սիրելի՛ հայրենակիցներ, հարցս վերաբերելու է ՀԱՊԿ-ի գործունեությանը և դրա անհրաժեշտությանը, նաև ՀՀ մասով դրա իրացմանը, և հարցս կուղղեմ պարոն Նիկոլ Փաշինյանին: Նախ՝ փաստական հանգամանքները դիտարկենք: 2021թ. մայիսի 20․ դատախազության կողմից Ադրբեջանի ԶՈՒ կողմից ՀՀ սահմանը ապօրինի հատելու, տարածքային ամբողջականությունը խախտելու դեպքի առթիվ հարուցվել է քրեական գործ: Նոյեմբերի 15-ին համանման հատկանիշներով հարուցվել է մեկ այլ քրեական գործ՝ կրկին ՀՀ սահմանը ապօրինի հատելու, տարածքային ամբողջականությունը խախտելու դեպքի առթիվ: 2021թ. դեկտեմբերի 10․ ԱԳՆ պաշտոնական հայտարարություն, համաձայն որի՝ Ադրբեջանի ԶՈՒ ստորաբաժանումները սույն թվականի մայիսից ապօրինի կերպով ներխուժել են ՀՀ ինքնիշխան տարածք և օկուպացրել են ավելի քան 40 քառակուսի կիլոմետր տարածք: ՀԱՊԿ-ի Հավաքական անվտանգության պայմանագրի 4-րդ հոդվածը սահմանում է, որ ցանկացած ագրեսիա ՀԱՊԿ անդամ պետության դեմ  դիտարկվում է որպես դրանցից յուրաքանչյուրի դեմ ագրեսիա: Ագրեսիայի սահմանման տակ էլ, ըստ էության, իմ փաստական հանգամանքներով նկարագրված իրավիճակը ավելի քան բավարարում է: Այստեղ միակ հանգամանքը, որը բացակայում է, որպեսզի ութ ամիս շարունակ Հայաստանի սուվերեն տարածքի խաթարումը վերացվի, դա ՀՀ մեկ դիմումն է ՀԱՊԿ-ին՝ այն նույն կազմակերպությանը, որի վերաբերյալ ԱԽ քարտուղարը ասում էր, որ առաջին անգամ հենց իրենք աշխատեցրել են: Հարցս հետևյալն է՝ ինչի՞ համար ութ ամսվա ընթացքում էդպիսի դիմում չի ներկայացվել: 

Արարատ Միրզոյան. Պարո՛ն Վարդևանյան, ես այսօր մի քանի անգամ առիթ ունեցա  այդ հարցին անդրադառնալու: Փորձեմ այս անգամ մի փոքր այլ բառերով ձևակերպել: Ի վերջո՝ ՀԱՊԿ-ը կազմակերպություն է, ՀԱՊԿ-ը բանակ չէ, և ՀԱՊԿ կանոնադրությունը, եթե նայեք, նման դեպքերում, երբ անհրաժեշտություն է առաջանում դաշնակիցների միջամտության, գործի են դրվում, առաջին հերթին, քաղաքական մեխանիզմները, և միայն դրանց անհնարինության դեպքում  նախատեսված են արդեն խորհրդակցություններ, և արդեն տեղում միջամտություն: Այս դեպքում մենք մինչ այժմ կիրառել ենք և հույս ունենք, որ այս գործիքակազմով և այս ճանապարհով առաջ գնալով՝ խնդրի լուծմանը կհասնենք: 

Արամ Վարդևանյան. Շնորհակալություն: ՀԱՊԿ-ի հավաքական անվտանգության պայմանագրի 4-րդ հոդվածը շատ հստակ նախատեսում է, որ որևէ անդամ պետություններից, կամ պետություների միավորման կողմից, եթե ենթարկվում է ՀԱՊԿ անդամ պետությունը զինված հարձակման, իսկ ի դեպ հենց Ձեր, պարոն Միրզոյան, ԱԳՆ հայտարարությունն ասում է՝ ապօրինի կերպով զինված ուժերը ներխուժել են ՀՀ տարածք, 40 քառակուսի կիլոմետր տարածք էլ գտնվում են մինչ օրս, սա ութ ամիս շարունակվում է, ու այն պայմաններում, երբ շատ վառ, նոր օրինակ ունեինք, որ՝ օրինակ Ադրբեջանի իշխանություններին շնորհավորող Ղազախստանի իշխանությունների՝ ի դեմս Տոկաևի, մի քանի ժամվա ընթացքում 4-րդ հոդվածի գործողության մեջ դնելու արդյունքին հասավ: Հիմա ուզում եմ հասկանալ, ես, ենթադրենք նույնիսկ ինքս՝ որպես իրավաբան, պատրաստ եմ նույնիսկ դիմումը ձևակերպել , որն իր մեջ նկարագրածս փաստական անհերքելի հանգամանքները կունենա, 4-րդ հոդվածի ապացուցման շեմն էլ կբավարարի: Ինչի՞ համար մենք չօգտվենք այս հնարավորությունից, հատկապես հաշվի առնելով, որ հենց վերջերս Վարդենիսում տեղի ունեցած չափազանց ցավալի դեպքի կապակցությամբ, երբ երեք զոհ ունեցանք, ըստ էության, Ադրբեջանը օգտվել է հենց այս իրավիճակից, որորվհետև կրակը փաստացի բացվել է ՀՀ տարածքում գտնվող Ադրբեջանի ԶՈՒ-ից: Շնորհակալություն:

Արարատ Միրզոյան. Պարո՛ն Վարդևանյան, Դուք, ըստ էության, արձագանքի ժամանակ կրկնեցիք այն մեջբերումները, որը բուն հարցի ժամանակ տվեցիք: Ես էլ երևի պիտի ստիպված լինեմ կրկնել նույն պատասխանը, կամ այդ մեջբերումներն անելու կարիք չկա. մենք շատ լավ գիտենք և՛ ՀԱՊԿ կանոնադրության, և՛ նրա հոդվածների տեղերը: Ես կրկնում եմ, պարո՛ն Վարդևանյան, գործի են դրվել և այժմ էլ կիրառվում են ՀԱՊԿ, նաև երկկողմ դաշնակցային պարտավորությունների այլ մեխանիզմներ, քաղաքական լուծումներ, կամ քաղաքական միջամտություն, և կարծում եմ՝ չեք կարող, օրինակ, ժխտել, որ քաղաքական միջամտության արդյունքում են այս, կամ այն ամսաթվին տեղի ունեցած այս, կամ այն գործունեությունը ի վերջո դադարեցվել. հարցադրում եմ անում, և չեմ պնդում:  ՀԱՊԿ-ն  կա, ՀԱՊԿ կանոնադրությունը կա, 4-րդ հոդվածն էլ կա, և, եթե հարկ լինի 4-րդ հոդվածով պաշտոնապես դիմելու, կառավարությունը այդպիսի որոշում կկայացնի:

Քրիստինե Վարդանյան․ Հայաստանի գլխավոր խնդիրը շարունակում է մնալ անվտանգության հարցը, որի հետ ամենաուղիղ կապը Թուրքիայի հետ ընթացող գործընթացն է։ Այս համատեքստում էլ ուզում եմ հարցնել Նիկոլ Փաշինյանին․ Դուք արդեն ասացիք, որ ամբողջ պատասխանատվությունը Ձեզ վրա է։ Ուզում էի հարցնել, ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ է Ձեզ փոխանցել պարոն Ռուբինյանը առաջին հանդիպումից հետո։ Ըստ Ձեզ՝ ինչպե՞ս կգնահատեք առաջին հանդիպումից հետո ստացած ազդակները՝ դրական, թե՝ բացասական։ Որո՞նք են այդ բանակցություններում հայկական կողմի օրակարգը․ գնացել ենք բանակցությունների՝ ի՞նչից ենք խոսում, ի՞նչ է եղել, որ մենք մասնակցում ենք այս բանակցություններին։ Չգիտեմ՝ Թուրքիայի կողմի՞ց ենք հարձակման վտանգ զգացել ու գնացել բանակցում ենք, որ պատերազմ չլինի։ Որո՞նք են այս բանակցություններում մեր կարմիր գծերը, եթե կան այդպիսիք։ Այսքանը։

Արարատ Միրզոյան․ Հայաստան-Թուրքիա երկխոսության գործընթացում Հայաստանի կողմից իր առջև, և հետևապես՝ ամբողջ գործընթացի համար սահմանված նպատակները հանրահռչակվել են․ դրանք են Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորումը և սահմանների բացումը։ Ես կարող եմ ասել, որ առաջին հանդիպումը դրական էր այնքանով, որքանով առաջին հանդիպումը կարող էր դրական լինել։ Կարծում եմ՝ հնարավոր չէ ակնկալիքներ ունենալ, որ առաջին հանդիպման ժամանակ էական բովանդակային քննարկում էր լինելու և մեծ, էական պայմանավորվածություններ էին ձեռքբերվելու։

Աննա Գրիգորյան․ Նոր ամբիոնից հնչեց միտք՝ արդյո՞ք լավ է, որ աշխատեցվել են ՀԱՊԿ մեխանիզմները․ լավ է, շատ լավ է: Արդյո՞ք լավ է, որ այն աշխատեցվել է ոչ թե ՀՀ համար, այլ Ղազախստանի, որն ակնհայտորեն պրոադրբեջանական դիրքորոշում ունի․ վատ է և շատ վատ է, և օր առաջ եթե կարողանում ենք աշխատեցնել այդ մեխանիզմները այլ երկրում կայունություն բերելու համար, պետք է աշխատեցվի ՀՀ-ում կայունություն բերելու և օկուպացված տարածքներից ադրբեջանցիներին դուրս շպրտելու համար: Երկրորդ նկատառումը, որն ուզում եմ անել. մենք մի քանի օր է քննարկում ենք, թե, առհասարակ, հատուկ ներկայացուցիչները ինչ խողովակներով են պայմանավորվել, այսինքն նշանակման մասին պայմանավորվածությունները ինչպես են ձեռքբերվել, բայց նոր Արարատ Միրզոյանը, փաստորեն, բացահայտում է, և թվում է, որ շատ նույնիսկ պարզ և պրիմիտիվ էր այդ ամբողջ գործընթացը, նույնիսկ կենցաղային աստիճանի տրիվիալ էր, թե ինչպես են նշանակվել այդ հատուկ ներկայացուցիչները: Պարզվում է, որ Ստոկհոլմում Արարատ Միրզոյանը հանդիպել է իր Թուրքիայի գործընկերոջը, բարևել են, որպիսությունն են իրարից հարցրել, հետո էլ ասել են` դե եկեք կարգավորման համար հատուկ ներկայացուցիչներ նշանակենք: Փառահեղ է իհարկե, ձեռի հետ, ոտի վրա նման բանակցություններ են գնում: Եվ հիմնական հարցս, որ ուզում եմ հղել դելիմիտացիային է առնչվում: Այսօր իհարկե մի քանի հարցեր արդեն հնչեցվեցին այդ առումով, բայց կարծում եմ սուբստանտիվ պատասխաններ չհնչեցվեցին, հետևաբար ես կուզենամ 2 հիմնական հարց հնչեցնել: Նախևառաջ՝ նախորդ տարվա վերջին Սոչիում տեղի ունեցած եռակողմ հանդիպումից հետո Ռուսաստանի Դաշնության նախագահն ասում է, որ մինչև տարվա վերջ, այսինքն՝ 2021թ. տարվա վերջ, արդեն պետք է հրապարակվեն մեխանիզմները դելիմիտացիայի: Տարին ավարտվել է, 2022թ. է սկսվել, դեռևս հրապարակված չեն այդ մեխանիզմները, չնայած հայկական կողմից փոխանցվել են առաջարկներ: Նախ՝ պետք է հասկանալ, թե ինչն էր խոչընդոտել, որ նախորդ տարվա վերջ չեն հրապարակվել այդ մեխանիզմները, նոր առաջարկը սկզբունքային առումով ինչ կետեր է իր մեջ պարունակում, կոնկրետ ինչ առաջարկներ են դրված սեղանին, ինչ քարտեզներ, որ թվականի քարտեզներ, և արդյոք այդ առաջարկի մեջ ներառված է Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականության ճանաչման կետը:

Արարատ Միրզոյան․ Հարգելի՛ պատգամավոր, Դուք պնդում եք, թե ես ասել եմ, որ պայմանավորվածություններ ձեռք ենք բերել այդ պահին՝ այդ խոսակցության ժամանակ։ Խոսակցությունը տեղի է ունեցել բոլորիդ ներկայությամբ ընդամենը ժամ առաջ։ Ես չեմ պնդել, թե պայմանավորվածությունը՝ բանագնացներ նշանակելու վերաբերյալ, և պայմանավորվածությունը՝ գործընթացի մասին, ձեռք են բերվել այդ օրը, այդտեղ, այդ խոսակցության ժամանակ։ Ես ասել եմ, թե մենք այդ խոսակցության ժամանակ ինչ մտքեր ենք փոխանակել, ինչ բառեր ենք օգտագործել։ Մինչ այդ, կհիշեք գուցե, եղել են մեր հրապարակային հայտարարությունները, վարչապետի հայտարարությունները, եղել են պատասխան հայտարարությունները Թուրքիայի նախագահի կողմից։ Դրանից հետո, և դրան զուգահեռ եղել են քննարկումներ դիվանագիտական խողովակներով, այդ թվում՝ մեր ռուս գործընկերների մասնակցությամբ։ Ահա այս խողովակներով պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել սկսել գործընթացը, այն սկսել է հունվարի 14-ին Մոսկվայում։ 

Դելիմիտացիայի մասին, ըստ էության, ես ասացի, որ ներկայացրել ենք առաջարկներ, որոնք որոշակիորեն նոր առաջարկներ են, և բնականաբար, ինչ-որ  բանով տարբերվում են նախորդ առաջարկներից, իսկ թե ինչով՝ թույլ տվեք այս պահին չասել։ Եվ թույլ տվեք այսպիսի դիտարկում անել, որովհետև դատողություններ են հնչում, այլ երկրների, կազմակերպությունների անուններ եք տալիս, այս կամ այն երկրներում իրավիճակի  կամ վտանգի հետ կապված հարցեր եք քննարկում, ես ուզում եմ առաջարկել նման իրավիճակներում շատ սև-սպիտակ չդատել, որովհետև քարտեզի վրա միայն մենք, Արցախը և Ադրբեջանը չենք։ Կան բազմաթիվ պետություններ, որոնցից մի մասը ունեն շատ հզոր տնտեսություններ․ բանակներ, դրանք բոլորն ունեն շահեր, որոնց մի մասը հակադրվում են իրար, մի մասը ինչ-որ հանգամանքներում զուգահեռվում ենք, կամ համընկնում են, և որևէ աշխարհաքաղաքական իրողություն պետք է դիտարկել այդ մեծ զարգացումների համատեքստում, հատկապես, որ վերջիններս շատ սրընթաց են և, գուցե նաև՝ վստանգավոր ոչ միայն մեզ, այլ շատ ավելի լայն տարածաշրջանի համար։ Որպեսզի չխուսափեմ Ձեր հարցի մյուս մասից՝ տարածքային ամբողջականության մասին, կարծում եմ, որ Հայաստանի Հանրապետությունը արդեն որդեգրել է դիրքորոշում այն մասին, որ Արցախի հարցը, այնուամենայնիվ, ժողովրդի իրավունքի հարց է, և այդտեղ որևէ տարածքային հարց չկա և տարածքային հավակնություններ չկան: Եվ եթե հիշողությունս ինձ չի դավաճանում, ապա ԱՊՀ անդամակցող պետությունները Ալմաթիի հռչակագրում փոխադարձաբար ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունները,  և այդ հռչակագրից հետո էլ կնքվել է համաձայնագիր, որը վավերացվել է երկրների խորհրդարաններում, այդ թվում նաև՝ ՀՀ խորհրդարանում:

Աննա Գրիգորյան․ Հատուկ ներկայացուցիչների նշանակման մասին իրականում Դուք եք այս ամբիոնից խոսել, ես ինձնից չեմ վերցրել այդ հայտարարությունները։ Ուղղակի շատ դժվար է պատկերացնել, թե միջանցքում 5-10 մետր քայլելու ընթացքում, երբ դեռ ծանոթանում եք, ինչպե՞ս կարելի է դա անել։ Հարցի էությունը դա չէ․ տարածքային ամբողջականության ճանաչման հետ կապված եթե ամեն ինչ այդքան հեշտ է, եթե ամեն ինչ այդքան պարզ է, և որևէ վտանգ իր մեջ չի պարունակում, ապա ինչու՞ է իր վերջին հարցազրույցում չգիտեմ քանի անգամ էդպես կարմիր թելով անց է կացվում և գրեթե սպառնալիքի տոնով հնչեցվում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է ճանաչի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։ Եթե այստեղ որևէ վտանգ Հայաստանի և Արցախի ապագայի համար չկա, ինչու՞ է այդպիսի սպառնալից տոնով հնչում դա․ և երկրորդը՝ ակնհայտ է, որ տարածքայի ամբողջականության ճանաչումն իր հետ բերելու է բանակցային գործընթացում խնդիրներ, և եթե այսօր Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափում տեղի չեն ունենում կարգավիճակի վերաբերյալ քննարկումներ,և միաժամանակ տեղի է ունենում, այսպես ասած, դելիմիտացիայի և դեմարկացիայի գործընթացների սկիզբ։ Ամբողջ հարցը հետևյալն է․ եթե Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափում տեղի չեն ունենում Արցախի կարգավիճակի շուրջ բանակցություններ, բայց և Դուք այդպես էլ ոչ մի առարկություն չեք անում, չեք ասում,  որ խնդիր է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչելը, հետագայում մեզ համար խնդիր չի առաջանալու՞, կարգավիճակի հետ կապված խնդիր չի՞ առաջանալու։

Արարատ Միրզոյան․ Կրկին խնդրում եմ իմ բառերը կամայական չմեկնաբանել, և մեջբերելիս հստակ ասել. ես չեմ ասել խնդիր չի, ես ասել եմ, որ մեզ համար խնդիրը երբեք չի եղել տարածքային հարց, մեզ համար՝ Հայաստանի դիրքորոշմամբ՝ խնդիրը  եղել է   իրավունքի հարց, Լեռնային Ղարաբաղում ապրող հայ ժողովրդի իրավունքի հարց։ Ասում եք՝ եթե ամեն ինչ այդքան հեշտ է, ցավոք սրտի, տիկի՛ն Գրիգորյան, ընդհանրապես ոչինչ այդքան հեշտ և պարզ չէ։ Առջևում քննարկումներ և բանակցություններ են, որոնք ամենևին էլ հեշտ չեն։