Հարց (Արմենպրես). Պարո՛ն Միրզոյան, Նիկոլ Փաշինյանը նշել էր Հայաստանի վարչապետի և Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմերի միջև ուղիղ կապի մասին: Դեկտեմբերի 7-ին գերիների վերադարձի պայմանավորվածությունը որոշակի դրական տեղաշարժի տպավորություն թողեց, սակայն վերջերս Ադրբեջանի նախագահ Ալիևի հայտարարությունները հակառակի մասին են վկայում: Հիմա կարելի՞ է ասել, որ խաղաղության գործընթացն այս պահին ընթանում է առանց միջնորդների, և Հայաստանի համար ընդունելի՞ են բացառապես ուղիղ բանակցությունները, թե՞ ինչ-որ փուլում միջնորդների, երաշխավորների կարիք կզգացվի:

Հարց (Armenia Today). Ջեյհուն Բայրամովը հայտարարել էր վերջերս, որ պատրաստ են հայ-ադրբեջանական սահմանին հանդիպում կազմակերպել Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գերատեսչության ղեկավարի հետ: Կուզեի իմանալ, ի՞նչ դիրքորոշում ունեք: Արդյո՞ք պատրաստ եք սահմանին հանդիպել: Ո՞ր սահմանին եք հանդիպելու՝ հաշվի առնելով, որ, ինչպես պնդում են հակառակ պետությունից, սահմանն էլ պարզ չէ փաստացի: Եվ ի՞նչ կասեք ՀՀ և Ադրբեջանի ղեկավարների հանդիպման մասին: Արդյո՞ք սպասվում է այդպիսին, և ի՞նչ զարգացումներ կան:

Հարց (Հանրային հեռուստատեսություն). Պարո՛ն նախարար, վերջին երկու տարիների ընթացքում հայկական կողմն ակտիվ քայլեր է ձեռնարկել, որպեսզի տարածաշրջանում մեծացնի միջազգային գործընկերների ներգրավվածությունը՝ այդ կերպ փորձելով զսպել նաև Ադրբեջանի առավելապաշտական նկրտումները ու նաև բերել կառուցողական դաշտ: Սակայն այս տարի Եվրախորհրդարանում և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նախագահական ընտրություններն են սպասվում, և դա ենթադրում է, որ նաև մեր միջազգային գործընկերներն ավելի շատ կենտրոնացած կլինեն ներքին օրակարգի վրա։ Արդյո՞ք այդ միջազգային գործընկերների ներգրավվածության թուլացումը կարող է նոր վտանգներ բերել Հայաստանին: Կա՞ն մտահոգություններ: Եթե այո, ապա ինչպիսի՞ք են, և արդյո՞ք այդ մտահոգությունները քննարկվել են տարբեր առանձին շփումների ընթացքում միջազգային գործընկերների հետ: Շնորհակալություն:

Պատասխան (Արարատ Միրզոյան). Շատ լավ, շնորհակալ եմ հարցերի համար: Սկսենք ուղիղ կապից վարչապետի աշխատակազմի և Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի միջև: Իսկապես, այդպիսի կապուղի կա, և պետք է Ձեզ վստահեցնեմ, որ ոչ միայն երկու երկրների ղեկավարների աշխատակազմերի միջև. այդպիսի կապուղի կա արտաքին գործերի նախարարությունների միջև, մի շարք այսպես ասած գետնի վրա աշխատող, այլ գործակալությունների, գերատեսչությունների միջև: Խաղաղության պայմանագրի վերաբերյալ խմբագրական առաջարկների փոխանակումն օրինակ, կամ հիմնականում պայմանագրի շուրջ բովանդակային քննարկումներն ընթանում են արտաքին գործերի նախարարությունների ուղղությամբ, բայց նաև մյուս կապուղիներով: Ինչպես ասացի, տեղի են ունենում նաև ոչ պաշտոնական շփումներ: Դեկտեմբերի 7-ը հիշատակեցիք. իսկապես, կարծում եմ, որ Հայաստանի Հանրապետության համար շահավետ և, ըստ ամենայնի, նաև Ադրբեջանի համար շահավետ պայմանավորվածության, համաձայնության հանգեցինք: Առնվազն 32 հայկական ընտանիքներ, իսկ նրանց հետ նաև ողջ հայ հասարակությունն ուրախ էր և երջանիկ տեսնելու 32 հայ պահվող անձանց, գերիների ազատ արձակումը: Այո՛, Ձեր հարցի մեջ գնահատական կար, ինքս էլ իմ ներածական խոսքում ասացի, որ, ցավոք, այս դրական միտումը չշարունակվեց, մինչ այս պահը գոնե, և ճիշտ հակառակը՝ և՛ խաղաղության պայմանագրի տեքստի համատեքստում, և՛ օրինակ՝ բարձր մակարդակով հանդիպումների համատեքստում, և՛ նաև Ադրբեջանի նահագահի կողմից արդեն հարցազրույցի ֆոնին կարող ենք ասել, որ պաշտոնական դիրքորոշումների համատեքստում տեսնում ենք ճիշտ հակառակ գործընթացը, ընդ որում հետընթաց արդեն իսկ ձեռքբերված պայմանավորվածություններից: Ուզում եմ նշել՝ մի քանի շոշափելի առանցքային ուղղությամբ և հարցում կար այդ հետընթացը: Արդեն խոսեցի, առաջինը սահմանազատման հարցը, որտեղ Ադրբեջանի նախագահը պնդում էր, որ պետք է նոր սահմաններ գծվեն, իսկ եթե ոչ, պետք է որպես հիմք օգտագործվեն նախախորհդային ինչ-որ սահմաններ: Բացի դրանից, սրան զուգահեռ նաև, օրինակ, տարածքային ամբողջականությանը վերաբերող հայտարարություններն եմ ուզում նորից մատնանշել, մասնավորապես պնդումը, որ ադրբեջանական ուժերը դուրս չեն գալու Հայաստանի Հանրապետության օկուպացված տարածքներից և, կանխորոշելով սահմանազատման հանձնաժողովի աշխատանքները, նշելը, որ այդտեղ պետք է լինեն սահմանները: Նույնը՝ կապուղիների ապաշրջափակման համատեքստում: Ինչևէ, նորից ամփոփելով՝ տեսնում ենք, որ այդ դրական միտումը չշարունակվեց: 

Այնուամենայնիվ, Հայաստանի Հանրապետությունը հավատարիմ է մնում իր խաղաղության օրակարգին և նշված սկզբունքներին, որոնցից մեծ մասով կրկին ավելորդ չեմ համարում ընդգծել, արդեն եղել են համաձայնություններ և պայմանավորվածություններ: Եվ հույս ունենք, որ Ադրբեջանը շուտով կվերադառնա կառուցողական դաշտ, և մեզ կհաջողվի ավարտին հասցնել վաղուց սկսված այս խաղաղության գործընթացը: 

Միջնորդներ, թե առանց միջնորդների ուղիղ շփումներ: Ես ինքս բազմիցս առիթ եմ ունեցել ասելու, որ մեզ համար այս հարցը, ըստ էության, սկզբունքային չի, այլ սկզբունքային են այդ բանակցությունների բովանդակությունը, սկզբունքային են այն սկզբունքները, որոնց շուրջ այդ բանակցությունները պետք է տեղի ունենան: Նորից չթվարկեմ. արդեն այսօրվա ընթացքում քանիցս թվարկել եմ: Գիտեք, մեր հանդիպումները, այդ թվում և՝ խաղաղության պայմանագրի տեքստի շուրջ, տեղի ունեցած բանակցությունները ցանկության դեպքում կարելի է անվանել և՛ միջնորդավորված, և՛ ուղիղ. մեծ հաշվով մեր տարբեր գործընկերներ կազմակերպել են հանդիպումները, օգնել են հանդիպել: Որոշ դեպքերում առանձին եռակողմ հանդիպումներ են տեղի ունեցել կամ առանձին ձևակերպումներ, առաջարկներ են եղել. բայց միևնույն ժամանակ ցանկոււթյան դեպքում կարելի է ասել, որ սրանք ուղիղ բանակցություններ են, որովհետև հիմնական մասը, այնուամենայնիվ, երկու կողմերը միմյանց հետ են բանակցել: Այնպես որ, կրկին, համարու՞մ եմ ֆորմատը միջնորդավորված, կամ, ֆասիլիտացված, կամ կազմակերպված, թե լրիվ ուղիղ, բառի ամենանեղ իմաստով, հարցադրումը համարում եմ մի փոքր արհեստական. Հայաստանի Հանրապետությունը պատրաստ է բանակցություններ շարունակելու: Սահմանին հանդիպելու առաջարկ, անկեղծ ասած, ես չեմ հիշում: Ես լսել եմ գաղափար սահմանին հանդիպելու և բանակցությունների շարունակման: Մենք այդպիսի առաջարկ չենք ստացել, եթե ստանանք կմտածենք, կդիտարկենք, կարձագանքենք: Ղեկավարների հանդիպումը, ինչպես արդեն ասացի դեռևս Գրանադայից սկսված կամ հետո մշտապես եղել է ղեկավարների նոր հանդիպում կազմակերպելու միտք, առաջարկները: Տարբեր կողմեր հանդես են եկել նախաձեռնությամբ: Կարծեմ այսօր էլ կան այդ ջանքերը՝ կազմակերպել հանդիպում: Առայժմ որևէ պայմանավորվածություն չկա: Այս պահին չկա պայմանավորվածություն ինչպես երկու ղեկավարների, այնպես էլ՝ արտաքին գործերի նախարարների միջև հանդիպման:

Միջազգային ներգրավվածություն. Անշուշտ մենք կարծում ենք, որ միջազգային ներգրավվածությունն այս կամ այն ձևով (սա նորից չեմ ուզում ասել, որ խոսքը միջնորդավորված բանակցությունների մասին է), առհասարակ, միջազգային ներգրավվածությունը մենք չափազանց կարևորում ենք, նաև այն պատճառով, որ խաղաղությունը, որը ենթադրաբար կկառուցվի կամ հուսով ենք կհաստատվի Հարավային Կովկասում, և նաև տնտեսական ապաշրջափակումը և այլն, բխում է ոչ միայն երկու երկրների շահերից, այլև տարածաշրջանային և ոչ միայն տարածաշրջանային դերակատարների շահերից: Ավելին, երևույթները, որոնց մենք բախվում ենք կամ որոնց հետ գործ ենք ունենում, ուղղակիորեն առնչվում են այնպիսի արժեքների, որոնք վերաբերում են ողջ մարդկությանը, այսինքն՝ համամարդկային են: Այսինքն, երբ որ մենք խոսում ենք էթնիկ զտումներից, երբ որ խոսում ենք մարդկանց իրավունքից, որևէ այլ հարցից, այս բոլորը վերաբերում են ոչ միայն Ադրբեջանին և Հայաստանին, այլև ողջ մարդկությանը, արժեհամակարգին, աշխարհակարգին, իրավական համակարգին, միջազգային իրավունքին առհասարակ: Նաև այսպիսի կոնֆլիկտակին կամ հակադիր իրավիճակների համար մարդկությունը ստեղծել է համապատսախան մարմիններ, կառույցներ, որոնք ունեն համապատասխան լիազորություններ, այդ թվում և՝ դատական մարմիններ: Այնպես որ այս ողջ գործիքակազմը շարունակում ենք համարել պահանջված և կիրառելի: 

Ընտրությունների պարագայում լարվածության հավանականությունը, կարծեմ հարցրեցիք, կմեծանա, թե՝ չէ: Ես կարծում եմ, որ էսկալացիայի հավանականություն Հայաստան-Ադրբեջան սահմանին այս պահին էլ առկա է: Մենք, ըստ էության, առնվազն այն հռետորաբանությունը, որին ականատես եղանք Ադրբեջանի նախագահի հարցազրույցում, թույլ չի տալիս մեկ վայրկյան անգամ թուլացնելու մեր զգոնությունը: Ավելին, նույն հարցազրույցում մենք լսեցինք անթաքույց տարածքային պահանջներ Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ, սուվերեն տարածքների, ինքնիշխան տարածքների նկատմամբ: Մենք տեսանք, թե ինչպես են, ասենք, Հայաստանի այս կամ այն քաղաքները կամ մարզերն անվանվում ձևախեղված ձևով: Մեծ հաշվով ամբողջ Հայաստանի Հանրապետությունն է անվանվում «Արևմտյան Ադրբեջան», և այլն: Եվ այո, էսկալացիայի հավանականությունը միշտ էլ կա: Արդյո՞ք այդ հավանականությունը կմեծանա տարբեր երկրներում տեղի ունեցող ընտրությունների ընթացքում. կարծում եմ, որ ռացիոնալ կլինի այդպես մտածել, այո:

Թուլացման միտում կա՞ ներգրավվածության. եթե ճիշտ եմ սղագրել հարցադրումը, կարծում եմ, որ ոչ: Մենք այսօր էլ տեսնում ենք մեծ ներգրավածություն միջազգային դերակատարների կողմից, վերաբերելի դերակատարների, կառույցների կողմից մեծ հետաքրքրություն Հարավային Կովկասում խաղաղության և հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի նկատմամբ:Եվ տեսնում ենք, պետք է ասեմ, օրեցօր ավելի ու ավելի հստակ արտահայտվող, օբյեկտիվ, հավասարակշիռ դիրքորոշում և հստակ արտահայտվող ակնկալիք, որ կարգավորման գործընթացը պետք է շարունակվի և կարգավորումները պետք է լինեն փոխադարձ համաձայնությամբ և փոխադարձ հարգանքի, տարածքային ամբողջականության, ընդհանրապես՝ միջազգային իրավունքի բոլոր նորմերի նկատմամբ փոխադարձ հարգանքի շնորհիվ: Եվ այստեղ սպառնալիքների լեզվով մի կողմից մյուս կողմին կարգավորումներ պարտադրելը, թերևս, չի կարող ընդունելի լինել նաև այդ միջազգային դերակատարների համար: Հուսամ որևէ նրբերանգ հարցերի խմբից բաց չթողեցի: 

Հարց (Հ2). Պարո՛ն նախարար, խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման է գնում Հայաստանի իշխանությունը այն դեպքում, երբ մենք դեռ դի ունենք միջդիրքային հատվածում, գերիներ ունենք Բաքվում, օկուպացված տարածքներ: Հայկական կողմը կարո՞ղ է սա նախապայման համարել, որ այս հարցերը լուծվեն, նոր ինչ-որ համաձայնագիր ստորագրվի:

Եվ երկրորդը. Դուք ասում եք, որ Ալիևը հոխորտում է, սպառնում, փոխարենը Դուք պատրաստ եք ականապատ քարտեզների վերաբերյալ հստակեցում տրամադրել: Սա ի՞նչ տրամաբանության մեջ է տեղավորվում:

Հարց (News.am). Ինչպես հայտնի է, Հայաստանը Սովետական Հայաստանի իրավահաջորդն է՝ ի տարբերություն Ադրբեջանի: Ադրբեջանն առաջին, այսպես ասած, պետության՝ ԱԴՀ-ի իրավահաջորդն է՝ բոլոր իրավական հետևություններով: Այժմ, շատ երկար կլինի թվարկել, բայց այն, ինչ-որ Ալիևը ասում է, և դա աբսուրդ է իրականում, Ադրբեջանի պետության համար լրիվ իրավական հիմքեր ունի: Կարո՞ղ է դա լինել հետագայում իրավական մանիպուլյացիայի առիթ Բաքվի համար այն դեպքում, եթե Հայաստանի հետ ինչ-որ բան ստորագրվի՝ խաղաղության պայմանագիր:

Պատասխան (Արարատ Միրզոյան). Լավ, սկսենք «հոխորտանք-կառուցողականություն»-ից, այսպես, եթե թույլ կտաք, համառոտագրել գուցե, եթե ճիշտ եմ հասկացել Ձեր ասածի համատեքստը: Տեսականորեն փիլիսոփայական առումով խաղաղության գործընթացը տեղի է ունենում թշնամիների միջև: Այժմ, ակնհայտ է, որ կա երկարամյա թշնամանքի պատմություն կամ Ձեր ասած հանգամանքները՝ դեռ գերիներ ունենք, պահվող անձինք ունենք, բազմաթիվ դեպքեր ունենք, երբ մարդկանց ճակատագրերը պարզապես անհայտ են, այդ թվում՝ 32-ը գոնե լավ հիմնավորված բռնի անհետացումների դեպքերով և այլն, և այլն: Խնդիրներն, իսկապես, բազմապիսի են, և առաջինը, եթե այդ խնդիրների գույքագրում փորձենք իրականացնել, դա մեծ հաշվով Ադրբեջանի համապատասխան քաղաքական կամքի բացակայությունն է գուցե, համենայն դեպս, մենք այդպես կարող ենք դատել հնչող հայտարարություններից և, կրկին, Ադրբեջանի նախագահի վերջին հարցազրույցում տրված գնահատականներից: Այո, ունենք տպավորություն, որ այդ քաղաքական կարգավորումն ունենալու քաղաքական կամք չկա, ճիշտ հակառակը, խնդիրներն ավելի սրելու, Հայաստանի նկատմամբ պահանջները սահմանազատման գործընթացում անհիմն ներկայացնելու, այսպես, խոչընդոտներ հարուցելու և այլն: Բոլոր ուղղություններով, ըստ էության, մենք տեսնում ենք, պայմանավորվածություններից հետ կանգնել և այլն, կամ Ձեր նշած իրողությունները՝ գերիներ, անհայտ ճակատագրեր, բայց Հայաստանի Հանրապետությունը շարունակում է հավատարիմ մնալ խաղաղության գործընթացին և, մեծ հաշվով, հենց այս խնդիրների լուծման նպատակ ունի, և առաքելություն ունի խաղաղության գործընթացը: Նախապայման է, թե ոչ: Ոչ, և ի սկզբանե էլ այս ողջ գործընթացի ընթացքում նախապայմաններ չեն եղել ո՛չ հայկական կողմից, ո՛չ ադրբեջանական կողմից: Եվ մենք էլ այս թվարկածս խնդիրները որպես նախապայման չենք ներկայացնում, չենք դրել, ձևակերպել: Բայց մենք կարծում ենք, որ աշխատանքային պրոցեսի ընթացքում հնարավոր կլինի հղկել և լուծել այդ բոլոր հարցերը, հակառակ դեպքում ուղղակի չի ստացվի խաղաղություն կնքել, բայց որպես նպատակ ձևակերպել, կառուցել խաղաղություն, գործադրել անկեղծ ջանքեր այդ խաղաղությանն օր առաջ հասնելու համար. սա մեր համար մնում է ուժի մեջ: Եթե ուզում եք գնահատական, որ մյուս կողմից դա մի փոքր այդպես չի, ապա, գուցե, այդ գնահատականը ես հնչեցրի:

Իրավահաջորդություն. շատ վստահ չեմ, որ, անկեղծ ասած, ես կարողացա շատ ճիշտ հասկանալ Ձեր հարցադրման մեջ եղած ձևակերպումները, կամ, եթե հասկացա, կարող եմ համաձայնել ձևակերպումների հետ. որոշ դեպքերում դա ընտրության կամ գնահատականի հարց է: Բայց ուզում եմ ասել, որ, այո, նաև իրավական բնույթի որոշակի խնդիրներ են կողմերը միմյանց ներկայացրել, և երկու կողմն էլ, համապատասխանաբար, պարզաբանումներ են ներկայացրել: Այս պահին այդ համատեքստում առանձնապես ակտիվ քննարկում չկա: Սա իրավահաջորդության մասով:

Հարց (Freenews). Պարո՛ն Միրզոյան, Ադրբեջանն Արցախում շարունակում է վերացնել հայկական հետքը` ավերելով պատմամշակութային կոթողները և գերեզմանատները։ Հայկական կողմն ի՞նչ քայլեր է ձեռնարկում և արդյո՞ք փաստագրվում է, որպեսզի միջազգային դատարաններում կարողանանք Ադրբեջանին պատասխանատվության ենթարկել:

Հարց (5-րդ ալիք). Պարո՛ն Միրզոյան, արևմտյան պաշտոնյաների այցերի մասին․ այս տարի արդեն արևմուտքից երեք պաշտոնյա է Հայաստան եկել: Նրանցից առնվազն մեկին՝ Լուիս Բոնոյին, Ադրբեջանը հրաժարվել է ընդունել՝ ոչ պաշտոնական աղբյուրներով պատճառաբանելով, որ Ադրբեջանն ԱՄՆ-ին վստահելի միջնորդ չի համարում։ Առհասարակ, ի՞նչ առաջարկներով են նրանք այսօր Հայաստան գալիս։ Եթե նոր բանակցություններ կազմակերպելու առաջարկներն են, ապա, ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ է Ադրբեջանը սկսել մերժել արևմտյան հարթակներ, երբ որ նախկինում ակտիվ բանակցություններ էին ընթանում այդ հարթակներում։ Եվ նաև, ըստ Ձեզ, Բաքուն նաև ռուսական հարթակներն է մերժում, թե՝ ոչ, որովհետև Ձեր ռուս պաշտոնակիցը վերջերս հայտարարեց, որ Բաքուն պատրաստ է Մոսկվայում ստորագրել խաղաղության պայմանագիր Հայաստանի հետ։ Շնորհակալություն։

Պատասխան (Արարատ Միրզոյան). Նախ մշակութային ժառանգությունը: Այսօր, ցավոք սրտի, մենք չունենք գործիքակազմ հետևելու կամ հավաստի կերպով տեղեկանալու, թե ինչ է տեղի ունենում Ադրբեջանի վարհսկողության տակ հայտնված տարածքներում հայկական մշակութային ժառանգության հետ, բայց մենք կարող ենք դատողություններ անել նախորդիվ հնչած կամ նախորդիվ տեսած դեպքերից կամ նախորդիվ ամենաբարձր մակարդակով հնչած հայտարարություններից: Մենք չենք մոռանում, որ, օրինակ, Ադրբեջանի նախագահն ուղղակի ցուցում էր տալիս վերացնել եկեղեցիների վրայից, օրինակ՝ հայկական արձանագրությունները կամ վիմագրությունները՝ պնդում անելով, որ այդ հուշարձանները հայկական ժառանգություն չեն և այլն: Սա, մեր մտահոգությունները մենք նաև հրապարակավ ենք բարձրաձայնել, ինչպես նաև, օրինակ՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ ենք աշխատում այս ուղղությամբ: Մեծ հույս ունեմ, որ հնարավոր կլինի այս ուղղությամբ իսկապես ինչ-որ գործուն քայլեր ունենալ և կանխել մշակութային ժառանգության վերացումը: Եվ սա այն դեպքն է, որ իսկապես պետք է ասենք, որ այստեղ շոշափելի, էական անելիք ունի նաև միջազգային հանրությունը, առնվազն այն պատճառով, որ հայկական մշակութային ժառանգությունը համաշխարհային մշակութային ժառանգության շատ կարևոր բաղկացուցիչ է: 

Ինչ վերաբերում է միջնորդություններին, կրկին կարող եմ ասել, որ վերջին շրջանում զանազան միջնորդությունները միջնորդություն չեն բառի դասական իմաստով, համենայն դեպս այնպես, ինչպես օրինակ հայկական հանրությունն ընկալում էր «միջնորդություն» եզրույթն, օրինակ՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության դեպքում, երբ առաջարկներ էին մշակվում, ներկայացվում կողմերին: Վերջին շրջանում այդ միջնորդական ջանքերն առավելապես նոր հանդիպումներ կազմակերպելու մասին են: Ի՞նչու Բաքուն չի ընդունել [ԱՄՆ պաշտոնյային], ես բոլորովին չգիտեմ: Երևի իրենք որևէ պարզաբանում տվել են հրապարակային կամ գուցե կտան:

Արդյո՞ք Բաքուն պատրաստ է խաղաղության պայմանագիր ստորագրել Ռուսաստանի Դաշնությունում, չգիտեմ. ադրբեջանական կողմից այդպիսի հավաստիացում ինքս ո´չ փակ հանդիպումների ընթացքում, ո´չ հրապարակավ չեմ լսել: Եթե Սերգեյ Լավրովը պնդում է այդպես, գուցե ինչ-որ հիմք ունի այդպիսի պնդում անելու: Այսքանը, կարծես: 

Հարց (Մեդիահաբ)․ Վերջին շրջանում հնչում են դիտարկումներ այն մասին, որ և՛ Ադրբեջանը, և՛ Ռուսաստանը չեն կատարում նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության պարտավորությունները: Այս դեպքում ինչո՞ւ է Հայաստանը շարունակում հավատարիմ մնալ փաստաթղթին, և ինչո՞ւ ետ չի կանչում ստորագրությունը։ Առհասարակ սա հնարավո՞ր է, թե ոչ։ Եթե այո, ապա ի՞նչ մեխանիզմով և ի՞նչ կենթադրի սա։ Եվ մյուս հարցը. Սերգեյ Լավրովի հետ առաջիկայում հանդիպում սպասվու՞մ է, թե ոչ։

Հարց (Radar Armenia)․ Պարո՛ն Միրզոյան, Ադրբեջանի նախագահն իր վերջին հարցազրույցում կրկնեց միջանցքի գաղափարը։ Այդ հարցի վերաբերյալ բազմաթիվ մեկնաբանություններ են հնչել բոլոր կողմերից, այդ թվում՝ ռուսական, արևմտյան, Դուք և վարչապետը խոսել եք քանիցս։ Բայց կարո՞ղ եք հստակ ներկայացնել, թե ի՞նչ է պահանջում և ինչպիսի ռեժիմ է պատկերացնում Ադրբեջանը պրոցեդուրալ/օպերացիոն մակարդակում, երբ ասում է, որ Զանգելանից Նախիջևան անցնող մարդիկ ու բեռները չպետք է ստուգման ենթարկվեն։ Ադրբեջանն ինչպե՞ս է հիմնավորում և ինչպիսի՞ արձագանք է ստանում այդ հիմնավորումը միջնորդների, մասնավորապես` ՌԴ-ի և ԱՄՆ-ի կողմից։ Լավրովն, օրինակ, ասում է, որ այդ ճանապարհը միջանցք չէ։ Եթե ստուգում չկա, ապա այդ դեպքում ի՞նչ է, ինչպե՞ս պիտի անցնեն այդ մարդիկ ու բեռները Հայաստանի տարածքով։ Հողի վրա ինչպե՞ս պիտի կազմակերպվի գործընթացը, ըստ ադրբեջանական ակնկալիքի։

Պատասխան (Արարատ Միրզոյան). Նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը և հետկանչի նպատակահարմարության մասով. Գիտեք, դժվար է, ըստ էության, ստորագրությունը հետ կանչել մի բանից, որը մեծ հաշվով չի գործում կամ երբ որ երեք ստորագրող կողմերից երկուսը մի շարք կետերով խախտել են այդ հայտարարությունը: Հայաստանի Հանրապետությունը, համենայն դեպս, մշտապես հավատարիմ է եղել պարտավորությունների այն հատվածին, որն ինքն էր ստանձնել և այսօր էլ հավատարիմ է: Ցավոք սրտի, կրկնում եմ, մյուս երկու կողմն այդպես չեն վարվել, և ապացույցներն առավել քան տեսանելի և շոշափելի են, այդ թվում և՝ առաջին հերթին Լեռնային Ղարաբաղի և Լաչինի միջանցքի մասով: 

Մյուս հարցն ապաշրջափակման մասին էր: Ուզում եմ կրկին ասել, որևէ միջանցքի ստեղծման ուղղությամբ Հայաստանի Հանրապետությունը պարտավորություններ չի ստանձնել ո´չ նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 9-րդ կետով, ո´չ էլ՝ հաջորդ հայտարարությամբ, օրինակ՝ հունվարի 11-ով, որում շատ ավելի մանրամասն և ըստ էության բացվում էր նոյեմբերի 9-ի 9-րդ կետը, ո´չ էլ հետագայում որևէ հայտարարությամբ: Կրկին ու կրկին մեր մոտեցումը հետևյալն է. Հայաստանի Հանրապետությունը ոչ միայն պատրաստ է, այլև շահագրգիռ է հասնել տարածաշրջանի տնտեսական, տրանսպորտային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակմանը: Ընդ որում, մեզ համար հարցը միայն նեղ, իսկ երբեմն հենց այդ կենտեքստում են օգտագործում գործընկերները, ոչ միայն նեղ բուն Ադրբեջան-Նախիջևան կապի մասին է, այլ ընդհանրապես տարածաշրջանի ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման: Ենթակառուցվածքներ, որոնցից Հայաստանն էլ պիտի օգտվի, ենթադրում եմ և բուն Ադրբեջանի, ասենք օրինակ՝ երկաթուղակին ենթակառուցվածքներ, և նախիջևանյան հատվածի: Այսինքն՝ շատ սահմանափակ չի կարելի այս հարցը դիտարկել:

Հիմա վերադառնանք նրան, թե ինչ են պնդում և ինչ են կարծում, որ մենք ստաձնել ենք կամ պարտավորվել ենք, կամ ինչ են ուզում: Ես արդեն ասացի ներածական խոսքում, որ մենք մի շարք դեպքերում, այդ թվում և՝ արտաքին գործերի նախարարների միջև, այդ թվում և, օրինակ՝ Անվտանգության խորհրդի քարտուղարի և Ադրբեջանի նախագահի խորհրդականի միջև ոչ պաշտոնական շփումներում և ընդհանրապես, բազմաթիվ դրվագներով ըստ էության կարող ենք ասել, հանգել ենք համաձայնության, որ ենթակառուցվածքները պետք է ապաշրջափակվեն՝ ամբողջական հարգանքով երկրների ինքնիշխանության և իրավազորության նկատմամբ, ինչպես նաև համաձայն հավասարության, փոխադարձության սկզբունքների: Մենք շարունակում ենք պահել մեր այս դիրքորոշումը: Ինչ է ասում, ըստ էության, ադրբեջանական կողմը: Ասում են՝ այո, և այն, ինչ-որ մենք ակնկալում ենք, այդ սկզբունքները չեն խախտում: Ես գոնե այդպես կարող եմ եզրակացնել: Մասնավորապես, ինչպես Ադրբեջանի նախագահն ասաց վերջին հարցազրույցում, իրենք պահանջում են, որ ադրբեջանական բեռները և ուղևորները կարողանան հատել, անցնել Հայաստանի Հանրապետության տարածքով, հատել Հայաստանի սահմանը և օրինակ՝ Ադրբեջանից հասնեն Նախիջևան և հակառակ ուղղությամբ՝ առանց որևէ մաքսային վարչարարության, սա՝ մեկ: Երկրորդը՝ սահմանի հատման հետ կապված՝ առանց որևէ անձնագրային վերահսկողության, և երրորդը՝ այդ սահմանը, այս ճանապարհը, այս ենթակառուցվածքը պետք է լինի ռուս սահմանապահների վերահսկողության ներքո, զինված վերահսկողության ներքո: Ըստ էության, կարող եմ ասել, որ երեք պահանջն էլ Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության խախտում է ենթադրում: Մենք չենք կարող ընդունելի համարել, որ որևէ մեկը, որևէ երկրի որևէ քաղաքացի մեր սահմանն անցնի առանց սահմանային հատման հետ կապված վարչարարության: Իհարկե, մենք պատրաստ ենք ընթացակարգերի պարզեցման: Գիտեք, ժամանակակից աշխարհը և մասնավորապես թվային տեխնոլոգիաները բավականին նորարարական և արդյունավետ լուծումներ կարող են տալ, և մեզ համար որոշ լուծումներ կարող են քննարկելի և ընդունելի լինել: Բայց գաղափարապես, որ որևէ մեկը հատի Հայաստանի սահմանը, անցնի Հայաստանի տարածքով և մյուս կողմից Հայաստանի սահմանից դուրս գա, և Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան մարմիններն այդ մասին ինչպես հարկն է, պատշաճ կարգով չտեղեկանան, այսպիսի իրավիճակը մեզ համար անընդունելի է: Նույնը երկրորդ կոմպոնենտը՝ մաքսային վարչարարությունը, այսինքն, եթե առաջին դեպքում դա մարդկանց վերաբերյալ էր, ապա այս երկրորդն՝ առավելապես բեռների: Մենք պատրաստ ենք քննարկել, թե այս կամ այն վերաբերելի վճարը ինչպես պետք է արվի կամ այդ վճարի չափը ինչքան պետք է լինի, կարող են լինել որոշ փոխադարձ կառուցողական, փոխզիջումային լուծումներ, բայց առհասարակ գաղափարապես, որ որևէ մի բեռ կամ բեռների խումբ հատեն Հայաստանի սահմանը, անցնեն Հայաստանի տարածքով և մյուս կողմից Հայաստանի սահմանից դուրս գան առանց մաքսային վարչարարության, սա չի կարող լինել: Սա հենց միջանցքային այն տրամաբանությունն է, որը մենք մշտապես ասել ենք, որ մեզ համար ընդունելի չէ: Եվ երրորդ կոմպոնենտը՝ անվտանգային կոմպոնենտը: Նույնիսկ նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ, որը, ինչպես արդեն ասացինք, առանձնապես չի գործում, չկա որևէ կետ, որևէ սահմանում, որևէ պնդում այն մասին, որ այս ենթակառուցվածքի անվտանգությունը պետք է ապահովեն որևէ այլ՝ երրորդ կողմի ուժեր, մասնավորապես՝ ռուսական սահմանապահների կողմից: Ճիշտ հակառակը՝ բավականին պարզ կերպով և ուղիղ կերպով նշվում է, որ անվտանգությունը ենթակառուցվածքների պետք է ապահովի Հայաստանի Հանրապետությունը: Մենք այսօր էլ պատրաստ ենք մեր տարածքում և այդ հատվածում, և որևէ այլ տարածքում գործող, կառուցվելիք որևէ ենթակառուցվածքի անվտանգությունը երաշխավորել։ Եվ ակնկալում ենք, որ այն երկրներով, որոնցով այս փոխհամաձայնության արդյունքում, եթե այն ձեռք բերվի, մեր ապրանքները և մարդիկ` քաղաքացիները, պետք է անցնեն, այդ երկրները պետք է ապահովեն, երաշխավորեն այդ բեռների և այդ քաղաքացիների անվտանգությունը։ 

Ուզում եմ մի անգամ էլ ընդգծել. Հայաստանի Հանրապետությունը պատրաստ է և կարող է ապահովել իր տարածքով անցնող մարդկանց և բեռների անվտանգությունը։

Հարց (Մեդիահաբ)․ Հարցիս մյուս մասը. Սերգեյ Լավորվի հետ հանդիպում առաջիկայում սպասվու՞մ է, թե` ոչ։

Պատասխան (Արարատ Միրզոյան). Պայմանավորվածություն չունենք այդ մասին։ Վերջին անգամ, որ հանդիպման գաղափար լսել ենք ռուսական կողմից, դեկտեմբերին ԵԱՀԿ նախարարական հանիպմանն ընդառաջ էր։ Եղել է ռուսական գաղափար` ունենալ այնտեղ հանդիպում։ Քննարկման արդյունքում այդ հանդիպումը մեծ հաշվով տեղի ունեցավ, հրապարակային հայտնել ենք։ Դրանից հետո որևէ նոր հանդիպման առաջարկ չենք քննարկել։ Մենք չենք ներկայացրել, ռուսական կողմից չենք լսել։

Հարց (Civic.am). Պարո՛ն նախարար, ռուսական կողմից տարբեր մակարդակներով անընդհատ հնչում է այն թեզը, որ Պրահայի հայտարարությամբ, երբ Ալմա-Աթայի հռչակագրին հղում արվեց, հայկական կողմը, մասնավորապես Նիկոլ Փաշինյանը, ճանաչեց Լեռնային Ղարաբաղն Ադրբեջանի կազմում և, ըստ էության, փակեց Ռուսաստանի բոլոր հնարավորությունները Լեռնային Ղարաբաղի հարցում ինչ-որ բան անել, նաև կարգավիճակի հարցում։ Եվ այս հարցին անընդհատ պատասխանը հնչում է հայկական կողմից տարբեր մակարդակներով։ Ես ուզում եմ հարցնել Ձեզ. անմիջապես Ռուսաստանում Ձեր գործընկերները այդ մեղադրանքը ասեմ, այդ պատճառաբանությունը, թե ինչու Լեռնային Ղարաբաղի հարցով իրենք քայլ չարեցին, Ձեզ ուղիղ ասվե՞լ է և ի՞նչ պատասխան է հնչել Ձեր կողմից։ Եթե ասվել է և պատասխանը հնչել է, ապա ինչո՞ւ է շարունակվում այդ նույն թեզի շրջանառումը, որովհետև Սերգեյ Լավրովն իր ամփոփիչ ասուլիսի ժամանակ նույնպես անդրադարձավ այդ հարցին, նույն ձևակերպումներով: Ասում է «հիմա դե մեզանից էլ ի՞նչ եք ուզում, երբ ինքներդ ճանաչել եք Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում»: Եվ նաև այդ նույն ասուլիսի ընթացքում Սերգեյ Լավրովը նշեց որ, Ադրբեջանը պատրաստ է, ինչպես ասեցին արդեն, պատրաստ է խաղաղության պայմանագիրը Ռուսաստանում ստորագրել։ Դրանից հետևում է արդյո՞ք, որ պատրաստ ինչ-որ թուղթ կա, որն Ադրբեջանը համաձայնել է ստորագրել, իսկ Հայաստանը չի համաձայնում, կամ Ռուսաստանն ո՞ւնի առաջարկ, որն առաջարկել է հայկական կողմին և ի՞նչ է պատասխանել Հայաստանը։ 

Պատասխան (Արարատ Միրզոյան). Շատ լավ, շնորհակալ եմ: Այո՛, այդ պնդումը մենք ռուսական կողմից և մասնավորապես իմ ռուսաստանցի գործընկերոջ կողմից լսում ենք շարունակաբար և հրապարակային կերպով և իմ հետ հանդիպումների ընթացքում եղել է այս պնդումը: Ես չեմ դադարի և հոգնի կրկնել կամ վերաշարադրել դեպքերի ճիշտ հաջորդականությունը: Դուք հարցնում եք, թե ինչ եմ պատասխանում, սա այն է, ըստ էության, ինչ ներկայացնում ենք ռուսական կողմին: Իսկ ճիշտ հաջորդականությունը շատ պարզ է և, կարծում եմ, շատ խոսուն: Ուրեմն հիշենք 2022 թվականը, Պրահան, երբ տեղի ունեցավ այդ հանդիպումը և դրան նախորդած իրադարձությունները: 2022թ. օգոստոս. ռուսական կողմը ներկայացնում է առաջարկներ, որոնցում, ի թիվս այլ հարցերի, կար հետևյալը՝ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի որոշումը հետաձգվում է անորոշ ժամանակով: 2022թ. օգոստոսի վերջեր՝ հայաստանյան կողմը հայտնում է իր համաձայնությունը ռուսական կողմի այս առաջարկություններով շարունակել բանակցությունները: 2022թ. օգոստոսի վերջ կամ սեպտեմբերի սկիզբ. ադրբեջանական կողմը հայտնում է իր անհամաձայնությունը ռուսական բոլոր առաջարկների կապակցությամբ և 2022թ. սեպտեմբերին ադրբեջանական զինված ուժերը հարձակում են սկսում Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ և ներխուժում են Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածք: Հայաստանյան կողմը, վերհիշելով իր՝ այդ թվում՝ երկկողմ դաշնակցային փոխադարձ պարտավորությունները, Ռուսաստանի Դաշնության հետ, այդ թվում նաև՝ բազմակողմ՝ ՀԱՊԿ շրջանակներում ունեցած փոխադարձ պարտավորությունները միմյանց տարածքային ամբողջականության և սահմանները պաշտպանելու համատեքստում, դիմում է իր ռուսաստանցի գործընկերներին, որտեղից մեծ հաշվով, եթե ամփոփեմ պատասխանները, ստանում է հետևյալ պատասխանը՝ Հայաստանի Հանրապետության առնվազն այդ հատվածում ունեցած գծերը, այսինքն՝  այս համատեքստում սահմանագծերը, բավականաչափ հստակ չեն, և հետևաբար ռուսաստանյան կողմը դժվարանում է գնահատել, թե որքանով է խախտվել Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը և Հայաստանի Հանրապետության սահմանները: Որից հետո 2022թ. հոկտեմբերի 6-ին Հայաստանը Պրահայում Ադրբեջանի նախագահի, Ֆրանսիայի նախագահի, Եվրոպական խորհրդի նախագահի, Հայաստանի վարչապետի մասնակցությամբ տեղի ունեցած բանակցությունների արդյունքում ընդունվում է քառակողմ հայտարարություն, որտեղ նշվում է, որ Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի միջև սահմանազատումը պետք է ընթանա 1991թ. Ալմա-Աթայի հրչակագրի համաձայն, որտեղ, կրկին ուզում եմ հիշեցնել, կա Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի միջև սահման, որը համընկնում է նախկին երկու խորհրդային հանրապետությունների միջև եղած վարչական սահմանին: 

Նորից նշենք. օգոստոսին ռուսական առաջարկներ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հետաձգման վերաբերյալ, Հայաստանի համաձայնություն և Ադրբեջանի անհամաձայնություն, հարձակում Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի վրա, ռուսաստանյան կողմից այս փաստի ճշգրիտ արձանագրման բացակայություն, որից հետո Հայաստանի Հանրապետության համար այդ սահմանի սահմանագծի նշման անհրաժեշտություն և սահմանի գծի և դրա հիմքերի վերաբերյալ քառակողմ հիշատակում Պրահայում: Այս ֆորմատում հարցրեցիք, ուզում եմ ևս մեկ անգամ այս ֆորմատում էլ հորդորել իմ ռուսաստանցի գործընկերներին, պատճառահետևանքային կապերը և ժամանակագրական հաջորդականությունը ճիշտ վերարտադրել և հայկական կողմին առնվազն չվերագրել մեղադրանքներ, որոնցում հայկական կողմը որևէ մեղավորություն չունի, ըստ էության: Ճիշտ հակառակը, ինչպես կարող եք դատել ներկայացրածս դրվագից, կային ակնկալված և ենթադրվելիք գործողություններ այլոց կողմից, և այդ գործողության բացակայության պայմաններում Հայաստանի Հանրապետության կողմից կոնկրետ քայլերի ձեռնարկում, այդ թվում՝ Պրահայի հայտարարության տեսքով: 

Թուղթ կա՞ այս պահին, ռուսական առաջարկ կա՞, թե՝ ոչ, ինձ այդպիսի որևէ բան հայտնի չէ: Եթե կա համաձայնեցված փաստաթուղթ կամ սկզբունքներ Ռուսաստանի և Ադրբեջանի միջև, ինձ այդ մասին էլ ոչինչ հայտնի չէ:

ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանի՝ 2023թ. ամփոփիչ ասուլիսը (մաս 1)

ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանի՝ 2023թ. ամփոփիչ ասուլիսը (մաս 2)

ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանի՝ 2023թ. ամփոփիչ ասուլիսը (մաս 4)